Bernice Notenboom is klimaatjournalist, beroeps-avonturier en filmmaker. Ze is onder andere op de Noord- en Zuidpool geweest en heeft de Mount Everest beklommen. Bernice heeft uit eigen ervaring de veranderingen in deze gebieden gezien, trekt aan de bel en roept politiek, bedrijfsleven en de burger op tot actie.
Wat is jouw band met extreme omstandigheden?
‘Eind tachtiger jaren ben ik uit Nederland weggegaan om verder te studeren in de Verenigde Staten. Daar maakte ik kennis met de echte wildernis zoals wij die in Nederland niet kennen. Daardoor raakte ik gefascineerd. Ik hou op sportief niveau van ijs en kou. Begin deze eeuw maakte ik kennis met de problematiek rond klimaatverandering.
Het liefst ben ik in de extreme gebieden op aarde zoals in de bergen en ijskappen want daar liggen de sportieve uitdagingen. Juist op deze plekken in de wereld heb ik met eigen ogen gezien en gehoord van wetenschappers en de lokale bevolking hoe snel het klimaat aan het veranderen is. Tegenwoordig ga ik op extreme expedities om het veranderende klimaat een gezicht te geven. Wat de gevolgen van de klimaatverandering zullen zijn voor mens, dier en planeet, dat wil ik laten zien. Dat heb ik gedaan op de Noord- en Zuidpool, Groenlandse ijskap, Everest, in Siberië en Afrika.
Ik ben geen (klimaat)wetenschapper, maar kan perspectief geven vanuit mijn eigen ervaringen en omdat ik alle aspecten van de wetenschap erbij betrek. Daardoor krijg je een globaal plaatje. Daarnaast probeer ik moeilijke materie eenvoudiger te maken. In september doe ik de opening van het academische jaar op de VU en mijn rede gaat precies daarover.’
Wat zijn jouw ervaringen in het Noordpoolgebied?
‘Het Noordpoolgebied is heel anders dan een gebied met een complex ecosysteem zoals de Amazone. Op de Noordpool hoef je alleen maar de ontwikkeling van het ijs in de gaten te houden om te zien wat er gebeurt. In de Amazone zijn de veranderingen niet op een zo eenvoudige wijze waar te nemen.
De Noordpool is ook het boegbeeld van klimaatverandering, want nergens op aarde gaat de opwarming sneller dan daar en dat is zeer verontrustend. De ontwikkelingen die je daar waarneemt, tonen aan dat ieder jaar de Noordelijke IJszee later bevriest en ook elk jaar weer eerder smelt. De dikte van het ijs wordt ook steeds minder; op expedities ski ik vrijwel alleen nog maar op eenjarig ijs.
De smeltende Noordpool is een drijvende kracht achter de klimaatverandering. De gemiddelde temperatuurstijging gaat daar sneller dan waar dan ook ter wereld. Dit jaar zullen we wederom een record meten.’
Waarom gaat de temperatuurstijging daar sneller?
In de zomer is het op de Noordpool 24 uur licht. Door deze non-stop straling van de zon kan het ijs sneller smelten en kunnen oceanen opwarmen. Oceanen in het Noordpoolgebied zijn gemiddeld 1,5 graden te warm. De warme golfstroom brengt het door klimaatverandering warmere water vanuit de evenaar naar de Noordpool. Sinds de laatste tien jaar valt daar meer sneeuw door die warmere temperatuur van het water en door meer energie in de atmosfeer. Hierdoor ontstaat er namelijk meer bewolking en dat geeft meer neerslag in de vorm van sneeuw. Het effect van sneeuw is, is dat het isoleert. Het ijs blijft dus relatief warm en gaat onder de sneeuw smelten. Dit effect is vooral de laatste tien jaar goed te zien.
Op onze Noordpoolexpedities doen wij onder andere sneeuwmetingen. Satellieten kunnen niet bepalen hoeveel sneeuw er op het ijs ligt en deze informatie is van groot belang om de ijsdiktes van het Noordpoolgebied accuraat te kunnen meten. Tijdens onze laatste expeditie dit jaar zijn sneeuwdiktemetingen verricht voor de ESA en NASA. Samen met Operation Icebridge van de NASA, waarmee ze met onderzoeksvliegtuigen de Noordpool en Antarctica in de gaten houden, dragen deze metingen bij aan de kalibratie van de CryoSat-aardobservatiesatelliet. De CryoSat meet onder andere de veranderingen in de dikte van de voornaamste ijslagen op aarde. Zo dragen wij door onze expedities bij aan het verzamelen van gegevens rondom de klimaatverandering op de polen. De veranderingen in het Noordpoolgebied hebben tot gevolg dat er een minder koele lucht vanaf de Noordpool naar andere gebieden van de aarde stroomt. De airconditioning werkt daardoor minder goed en dat beïnvloedt de weersystemen overal op de aarde.’
Hebben wij alle ontwikkelingen betreffende klimaatverandering in beeld?
‘De aandacht ligt wereldwijd nu erg op CO2, maar wij weten eigenlijk nog maar weinig over de impact van andere gassen en stofdeeltjes in de atmosfeer op klimaatverandering. De modellen gaan vooral over CO2 en niet over andere gassen en stofdeeltjes. Bekend is wel dat methaan één van de broeikasgassen is waarvan de impact op klimaatverandering een veelvoud is dan van CO2. Methaan komt nog weinig voor in de atmosfeer, maar neemt wel veel sneller toe. Het grote gevaar is dat permafrostgebieden grenzend aan het Noordpoolgebied gaan ontdooien. De grond bevat daar veel methaan dat dan vrij kan komen en dat kan de klimaatverandering dramatisch versnellen.’
Kan de technologie redden?
‘Vertrouwen op technologie is niet verstandig. Er is toch vooral gedragsverandering nodig. Gaan wij anders nadenken over de fossiele energie-industrie? Nemen wij besparen op energie serieus? Ook is het van belang dat alle neuzen in de wereld dezelfde kant op staan. Dat is lastig voor landen met veel inwoners als India waar de welvaart net begint op te bloeien.
Kan de technologie ons redden? Geo-engineering, zoals ijzerbemesting van de oceanen voor meer opname van CO2 en stimulering van wolkvorming voor meer weerkaatsing van zonlicht, kan de ontwikkeling in klimaatverandering wellicht vertragen. Maar het grootscheeps ingrijpen in de weer- en ecosystemen op de aarde heeft ook onbekende gevolgen. Willen we dat?
Een grote bijdrage die de vastgoedsector in ieder geval kan leveren zijn groene daken en/of het op daken plaatsen van zonnepanelen. Groene daken hebben een belangrijk verkoelend effect en zonnepanelen zorgen voor de broodnodige duurzame energie.’