In het onderwijs ligt een enorme vervangingsopgave. Honderden scholen zullen de komende jaren moeten verrijzen. Duurzaamheid staat daarbij centraal, maar daar hangt een flink prijskaartje aan. Vandaar dat scholen, architecten en bouwbedrijven steeds vaker op zoek gaan naar nieuwe oplossingsrichtingen en nieuwe contractvormen.
Innovatie als motor
Innovatie moet zodoende hoogwaardige huisvesting betaalbaar houden. Marco van Zandwijk van Kenniscentrum Ruimte-OK kent de wereld van de scholenbouw als geen ander. Hij zette voor Vastgoedsturing vijf innovatieve projecten op een rij.
text
text
text
1. Slimme financiering: Basisschool De Leister Igge, ontwerp: LIAG architecten en bouwadviseurs
Basisschool De Leister Igge in het dorp Opeinde in Friesland is in de zomervakantie van 2018 in zes weken tijd duurzaam gerenoveerd. Volgens Van Zandwijk kende dit project een slimme, innovatieve financiering. ‘Door geldstromen te bundelen is het schoolgebouw uit 1970 duurzaam gerenoveerd tot een nul-op-de-meter schoolgebouw. Hierbij is sterk vanuit de exploitatiekosten geredeneerd en is heel duidelijk gekeken welk geld er de komende twintig jaar beschikbaar is als dekking. Zodoende is er bij de renovatie vanuit levensduurkosten naar de investering gekeken.’ Het schoolbestuur heeft geld ingebracht vanuit het onderhoud- en exploitatiebudget en de gemeente heeft geld ingebracht voor de renovatie. Via een innovatieve aanbesteding is vervolgens een consortium gevonden dat voor twintig jaar bij het project betrokken is. Zij hebben de renovatie geleid en doen de komende twintig jaar het onderhoud. ‘Door de renovatie vanuit de levensduurkosten aan te vliegen is er nadrukkelijk integraal gekeken naar de best mogelijke oplossingen. Zo is er heel goed nagedacht over de materiaalkeuzes. Vandaar dat er nu een gietvloer ligt in plaats van een linoleumvloer. In aanschaf een stuk duurder, maar goedkoper in onderhoud. Over de levensduurkosten gerekend zijn ze dus goedkoper uit. Nu staat er in Opeinde een duurzaam schoolgebouw dat kan concurreren met nieuwbouw. Nul-op-de-meter, gasloos en ‘Paris Proof’. Dat is echt het resultaat van de goede samenwerking tussen de gemeente en het schoolbestuur en de bundeling van geldstromen.’
2. Sturen op gebouwprestaties: MFC Atria, ontwerp: Bureau Bos Architecten
Bij de realisatie van multifunctioneel centrum (MFC) Atria in Leusden, speelden de levensduurkosten een belangrijke rol in het ontwerpproces. ‘Stichting Voila Leusden heeft het traditionele proces losgelaten en gekozen voor een innovatieve vorm van aanbesteden. Hierbij hebben ze een overeenkomst gesloten voor het ontwerp, de realisatie, het technisch onderhoud en het energieverbruik van het gebouw (DMBE-contract) voor een periode van twintig jaar. Bij het schoolbestuur is duidelijk sprake van expertise op de juiste plekken. Ze weten waar ze het over hebben en zijn daarmee een serieuze gesprekspartner voor de partijen in het ontwerpproces. Professioneel opdrachtgeverschap dus.’ Begin 2017 werd MFC Atria opgeleverd. In het energieneutrale gebouw zijn drie scholen gevestigd: De Vallei, De Bongerd en De Klimrakker. Ook is er buitenschoolse opvang en een gymzaal gerealiseerd. ‘Bij dit project is een integrale visie leidend geweest. Voor de aanbesteding werd de methode van Best Value Procurement toegepast, waarbij het budget bekend is gemaakt en partijen zijn geselecteerd op kwaliteit. Door deze aanpak, met duurzame gunningscriteria, is een Bijna Energie Neutraal Gebouw (BENG) gerealiseerd volgens Frisse Scholen klasse B. Het schoolgebouw is het eerste in Nederland waarvan ik weet dat het beter presteert dan afgesproken.’
3. Gebundelde aanbesteding: Hof van Twente, ontwerp: RoosRos Architecten
Slim, simpel en science zijn de drie kernwoorden van de gebundelde aanbesteding van twee klimaatneutrale kindcentra in Markelo en Delden. ‘Via een innovatiepartnerschap, een consortium van KlaassenGroep, RoosRos architecten en Rouweler Installaties wordt samen met het schoolbestuur en de gemeente vormgegeven aan De Groene Droom, volgens het partnerschap het meest duurzame project van Europa. Hierbij willen ze gebruikmaken van een slim ontwerp, simpel van opzet en met op science gebaseerde duurzame oplossingen.’ De kindcentra in Markelo en Delden worden begin 2020 opgeleverd. Het IKC Magenta in Delden wordt straks verwarmd en gekoeld met geluidsgolven, uniek in de wereld. ‘Bij dit project is duidelijk sprake van slim aanbesteden. De markt is de laatste jaren weer aangetrokken, wat tot meer spanning op projecten leidt. Het is daardoor voor schoolbesturen lastig om doelstellingen op gebied van duurzaamheid goed te realiseren in nieuwbouwprojecten. Een gebundelde aanbesteding biedt dan uiteraard voordelen. Maar het is nog belangrijker is om de markt echt uit te dagen om met innovatieve oplossingen en nieuwe denkrichtingen te komen in plaats van een dichtgetimmerd programma van eisen. Zo kun je met een vooraf vastgesteld budget het maximale uit de markt halen. Dat levert uiteindelijk gebouwen op met een hoge GPR-score die makkelijk zijn in onderhoud en gebruik. Goede gebouwen met een minimale inspanning voor de gebruikers.’
4. Circulaire aanpak, ROC Friese Poort Leeuwarden, ontwerp: WAA Wind Architecten Adviseurs
In niet meer dan zeven maanden tijd werd in 2017 het ROC Friese Poort in Leeuwarden gebouwd. Volgens Van Zandwijk een mooi voorbeeld van een kort, integraal lean and mean bouwproces. ‘Het ROC heeft veel ervaring met bouwprojecten en dat zie je duidelijk terug in dit project. Ze redeneren heel doordacht vanuit het vastgoed en hebben ook bij dit project prima voorbereidend werk geleverd. Daar heb je veel baat bij tijdens de uitvoering: het verkort de bouwtijd enorm en voorkomt bouwfouten.’ Begin 2018 is het nieuwe ROC, de grootste onderwijslocatie voor Uniformberoepen in Nederland, opgeleverd. Het gebouw met een oppervlak van 5.000 vierkante meter is gebouwd volgens de circulaire principes en honderd procent energieneutraal. Het dak met 400 zonnepanelen en de goed geïsoleerde gebouwschil zorgen samen met de ledverlichting voor minimale energiekosten. ‘Het materiaalgebruik is tijdens de bouw uitgebreid geregistreerd in een gebouwpaspoort en gedocumenteerd. En het bouwproces zelf volgde ook de circulaire principes. Kortom een mooi voorbeeld van bouwen vanuit de circulaire gedachte.’
5. Duurzaam Integraal Huisvestingplan, gemeente Haarlemmermeer
Duurzame schoolgebouwen vragen volgens Van Zandwijk om meer dan enkel duurzame ontwerpen en duurzame bouwprocessen. Ook een goed, duurzaam Integraal Huisvestingsplan (IHP) is van groot belang om meerjarige investeringen in het onderwijsvastgoed te kunnen overzien. ‘De gemeente Haarlemmermeer is in mijn ogen een absolute voorbeeldgemeente als het om een duurzaam IHP gaat. De gemeente stelt duurzaamheid al langer centraal in het maatschappelijk vastgoed, daarin hebben ze de laatste jaren echt geïnvesteerd. Ze zoeken proactief naar nieuwe initiatieven en letten heel scherp op ontwikkelingen in de markt.’
Leidmotief voor de gemeente is niet langer te denken vanuit investeringskosten maar levensduurkosten als uitgangspunt te nemen voor het planproces en de realisatie en renovatie van schoolgebouwen. Haarlemmermeer is dan ook niet voor niets een van de pilotgemeenten vanuit het landelijke innovatieprogramma ‘AardgasVrije en Frisse Scholen’. De gemeente ontving daarbij een decentrale uitkering van 350.000 euro vanuit het ministerie van BZK om een basisschool aardgasvrij te maken. Eerder kon al, met financiële steun uit de landelijke postcoderoos-regeling, op zeven scholen in zonnepanelen worden geïnvesteerd. Dit in samenwerking met de Schooldakrevolutie, enkele schoolbesturen en het energiebedrijf Tegenstroom. Deze scholen leveren vervolgens energie aan 38 andere scholen. ‘Het is duidelijk dat er bij het gemeentebestuur van Haarlemmermeer veel samenhang, overzicht en ambitie is op het gebied van duurzaamheid. Niet ad hoc op basis van jaarlijkse aanvragen, maar vastgelegd in plannen over een langere termijn. Op termijn betaalt dat zich zeker uit. Dat is investeren in de randvoorwaarden voor goed onderwijs.’
Kennisdag 2019 ‘Grip op kwaliteit’ in Utrecht
Op dinsdag 16 april organiseert Kenniscentrum Ruimte-OK samen met gemeente Utrecht de 6de editie van de landelijke Kennisdag ‘Grip op kwaliteit’ op het VOLT! College in Utrecht.
De Kennisdag is relevant voor het onderwijs, de kinderopvang en voor gemeenten. Het programma van de dag wordt niet alleen vóór de sector georganiseerd, maar ook dóór hen. Kortom: op deze dag staan het delen van kennis, opdoen van inspiratie en het leren van elkaar centraal. U wordt bijgepraat aan de hand van praktische voorbeelden en leerervaringen uit het veld, die eerlijk met u worden gedeeld door ervaringsdeskundigen van scholen, gemeenten en organisaties in de kinderopvang.
Informatie en bestellen van kaarten op www.ruimte-ok.nl/kennisdag