Alexandra Boot, Boot Advocaten – Er worden gebouwen gerealiseerd die in de markt bekend staan als ‘circulair, zoals de tijdelijke rechtbank in Amsterdam, het stadskantoor in Venlo en het hoofdkantoor van Alliander in Arnhem. Circulariteit is geen vastomlijnd en zeker geen juridisch begrip.
Er worden gebouwen gerealiseerd die in de markt bekend staan als ‘circulair, zoals de tijdelijke rechtbank in Amsterdam, het stadskantoor in Venlo en het hoofdkantoor van Alliander in Arnhem. Circulariteit is geen vastomlijnd en zeker geen juridisch begrip.
is partner bij Boot Advocaten en co-founder van Blue Building Institute.
Ze is ruim 28 jaar gespecialiseerd in bouw- en vastgoed en aanbestedingsrecht. Sedert 6 jaar is zij tevens actief in het energierecht. Alexandra bekleedt diverse nevenposities onder meer als docent en toezichthouder en is vaste columnist bij diverse landelijke media.
Wetten in de weg en praktische bezwaren
Publiekrechtelijke opdrachtgevers weten inmiddels wel wat de minimale eisen zijn op basis van het Bouwbesluit 2012. Per 1 januari 2019 moeten nieuwe gebouwen, waarvan de overheid eigenaar is en waarin overheidsinstanties zijn gevestigd Bijna Energie Neutraal (BENG) worden gerealiseerd. Voor alle overige is die datum 31 december 2020. Ook moet een milieuprestatieberekening bij de aanvraag omgevingsvergunning worden overgelegd. Per 1 januari 2018 is daaraan een minimum grenswaarde van ten hoogste 1 gekoppeld. Maar publiekrechtelijke opdrachtgevers die verder willen gaan lopen tegen wettelijke bezwaren op. In verband met de zeer beperkte ruimte beperk ik mij tot een belangrijke.
Artikel 122 Woningwet verbiedt gemeenten rechtshandelingen naar burgerlijk recht te verrichten ten aanzien van onderwerpen waarin het Bouwbesluit reeds voorziet op het gebied van veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid en milieu. Hierdoor is het voor gemeenten doorgaans niet mogelijk om in het bestemmingsplan of een ander ruimtelijk besluit of via het privaatrechtelijke spoor verdergaande maatregelen of technische eisen op te leggen met betrekking tot circulair bouwen. Volgens de huidige rechtspraak en literatuur is dit alleen mogelijk indien sprake is van gelijkwaardigheid tussen de gemeente en de private partijen. In aanbestedingen kunnen de verschillende instrumenten, certificeringen en dergelijke meegenomen worden. Alleen moet opgelet worden hoe een en ander in de uitgifteovereenkomsten te verwoorden.
Er zijn nog andere wetten en regels te noemen waarmee circulair bouwen mogelijk wordt belemmerd of ten minste niet wordt aangemoedigd: denk aan de regelgeving omtrent leges, subsidies/financiering, kostenverhaal, en de privacy regelgeving. Naar verwachting zal in 2021 de Omgevingswet in werking treden. Vooralsnog lijkt daardoor niet echt meer ruimte te komen voor circulair bouwen. De uitvoeringsregelgeving (de AMvB’s) die nu bij de Tweede Kamer liggen, zoals het Besluit activiteiten leefomgeving (o.a. over afvalstoffen) en het Besluit bouwwerken leefomgeving (dit besluit vervangt o.a. het Bouwbesluit 2012) bevatten een met het huidige recht vergelijkbare opzet en uitwerking.
Nieuwe modellen
Om een bouwproject of een gebiedsontwikkeling circulair te kunnen laten zijn, zal tenslotte de benodigde systeemverandering in samenwerking en verdienmodellen geborgd moeten worden in diverse contracten en bijbehorende technische documenten.
Voor de toekomst zijn contracten nodig waarbij ontwerp, realisatie, onderhoud, sloop en hergebruik zijn samengevoegd in een enkele opdracht. De opdrachtnemer moet invloed kunnen hebben op optimalisatie van de gehele keten. Nieuwe modellen moeten daarvoor worden ontwikkeld. Het simpelweg aanpassen van het UAV-GC model met bepalingen van koop en terugkoop of doorverkoop is niet voldoende. Sloopwerkzaamheden moeten meegenomen worden evenals afvalbeheer en hergebruik van grondstoffen. Ook de rechten op intellectueel eigendom vergen aandacht in circulaire contracten, evenals langere looptijden en de nodige flexibiliteitsbepalingen. Risico’s, garanties en aansprakelijkheden komen voorts in een ander daglicht te staan. Diverse gemeenten nemen circulariteit mee in hun aanbestedingen, wettelijke bezwaren of niet.