De Doelen in Rotterdam krijgt een groen, biodivers dak met waterberging. Een belangrijke stap in de verduurzaming van het dakenlandschap in Rotterdam.
De aanleg van het groene, biodiverse dak op De Doelen is een behoorlijk ambitieus project, dat geeft Paul van Roosmalen, programmamanager Multifunctionele Daken, onmiddellijk toe. ‘Het betreft een rijksmonument en ook nog eens midden in de stad, dat maakt het zeker bijzonder.’ Het project is volgens Van Roosmalen typerend voor de plannen die de gemeente Rotterdam heeft met de vele platte daken in de stad. ‘De druk op de beschikbare ruimte in steden neemt enorm toe, ook in Rotterdam. Als je dan 18 miljoen vierkante meter plat dak tot je beschikking hebt, moet je daar natuurlijk dankbaar gebruik van maken. Daar komen wij steeds meer achter.’
De vele platte daken bieden volgens Van Roosmalen een mooie kans om verschillende problemen tegelijk te tackelen. ‘Als je daken slim, multifunctioneel inricht dan ga je het nijpende ruimtegebrek in de stad echt tegen. Daar zijn deze daken supergeschikt voor. Want waar verduurzamingsmaatregelen op het maaiveld of in de bodem lastig te realiseren zijn, bieden deze platte daken wel hele goede kansen.’
Klimaatadapatie
Van Roosmalen: ‘Op daken kunnen we zowel werken aan klimaatadaptatie met vergroening en waterberging als ook aan de energietransitie met na-isoleren, zonnepanelen en windturbines. Dat zijn allemaal zaken die op een dak hun plek kunnen vinden en die in veel gevallen prima te combineren zijn. Zoals we nu ook op De Doelen gaan doen, met een combinatie van na-isoleren, waterberging en biodiverse vergroening.’
Op het groenblauwe dak van De Doelen komt een grote variatie aan planten. Er komen verschillende soorten inheemse kruiden, bollen, siergrassen, planten en heesters. Al dat groen trekt bijen, vlinders en vogels aan en draagt zo bij aan meer biodiversiteit in de stad. Om dat verder te ondersteunen worden vijf insectenhotels geplaatst. Aan de Schouwburgpleinzijde komt een houten vlonder van 480 vierkante meter, bestemd voor educatieve en sociale activiteiten. Hier kunnen in de toekomst rondleidingen worden gegeven. Onder de beplanting wordt een systeem met kratten aangebracht. Hierin wordt regenwater opgeslagen. Het water wordt afgevoerd tijdens regenbuien en bij droogte gebruikt om de beplanting op het dak van water te voorzien.
Het plan voor het groenblauwe dak op De Doelen is onderdeel van een breder verduurzamingsplan voor het hele Stadschouwburgplein. De gemeente is hiervoor aangehaakt bij het internationale samenwerkingsverband 7 Square Endaevour (zie kader). Een project om steden actief te vergroenen.
Unieke klus
Voor architect Hans Goverde, een van de partners van Kraaijvanger Architects, is het ontwerpen van het groenblauwe dak voor De Doelen een unieke klus. ‘We hebben vaker groene gebouwen ontworpen, zoals het groene stadskantoor in Venlo, maar een rijksmonument vergroenen, midden in de stad, dat is wel heel bijzonder. Dat is nog nooit eerder gedaan.’ De Doelen is een van de pronkjuwelen van Kraaijvanger Architects. Het concertgebouw werd in 1966 gebouwd naar een ontwerp van de broers Evert en Herman Kraaijvanger. De uitdaging voor Kraaijvanger Architects is sindsdien om de veelzijdigheid en levendigheid van het prestigieuze concert- en congresgebouw te bewaren.
Hans Goverde: ‘Als je laat zien hoe het moet, volgen er vanzelf andere partijen’
‘Het betreft een jong monument’, stelt Goverde. ‘Een uniek gebouw, maar ook een gebouw dat mee moet gaan in de maatschappelijke bewegingen. De problemen waar we tegenaan lopen in de stad zijn immens en daar kunnen gebouwen een oplossing voor bieden. Wij laten met het vergroenen van De Doelen zien dat ook een rijksmonument kan ‘meebuigen met de wind’, zonder dat je het gebouw geweld aandoet. Het is dan ook een heel veerkrachtig gebouw, dat is bij eerdere aanpassingen ook al gebleken.’
Heldere lijnen
Goverde stelt nadrukkelijk dat de klus een grote verantwoordelijkheid met zich meebrengt. ‘We gaan wel de vijfde gevel ingrijpend veranderen. Daar moeten we zorgvuldig mee omgaan.’ De Doelen is in zijn ogen een bijzonder gebouw door zijn eenvoud en maat. ‘Het is een no-nonsense gebouw: what you see is what you get. Het orthogonale ontwerp met rechte lijnen en de materiaalkeuze bepalen de kwaliteit, los van de akoestische kwaliteit van de zaal. Vanuit dat oogpunt gezien moet je De Doelen niet vermoeien met een soort groen schaamlapje wat je eroverheen legt. Het ontwerp van het groenblauwe dak moet echt aansluiten op het doordachte, simpele ontwerpmotief van De Doelen: een orthogonaal gebouw met heldere lijnen.’
De ontwerpers hebben geprobeerd om in het orthogonale ontwerpmotief te blijven. Goverde: ‘Het wordt geen wulps Engels tuinlandschap met kronkelpaadjes. Het groen is van zichzelf mooi genoeg. Die planten gaan bewegen en verkleuren met de seizoenen mee. Het wordt een groen dak zonder opsmuk, mooi in zijn eenvoud en passend bij De Doelen.’
Nieuwe generatie gebouwen
Voor Goverde is het project op De Doelen een prachtklus. ‘Het combineren van landschap en architectuur is een van mijn fascinaties. Het is mooi om nieuwe dimensies te geven aan het maken van groene gebouwen, zoals we ook met het stadskantoor in Venlo hebben gedaan. We komen nu toe aan een nieuwe generatie gebouwen waar je architectuur, groen en landschap weet te integreren tot een geheel dat een positieve impact heeft op zijn omgeving. Daarmee gaan we het stikstofprobleem tegen, zorgen we voor koeling in de stad en meer biodiversiteit. Zo kunnen we met gebouwen steeds beter problemen oplossen in plaats van veroorzaken.’
Paul van Roosmalen: ‘Als je daken slim, multifunctioneel inricht dan ga je het nijpende ruimtegebrek in de stad echt tegen’
Het groenblauwe dak is volgens de plannenmakers een opstap naar een ketting van multifunctionele daken in Rotterdam. Goverde: ‘Als je laat zien hoe het moet, volgen er vanzelf andere partijen. Goed voorbeeld doet goed volgen. Ook particulieren kunnen hierbij aansluiten. Wij moeten laten zien dat er op de langere termijn winst valt te behalen met groene daken. Enerzijds door het verlagen van de koellasten, anderzijds door het verhogen van het comfort en het vergroten van de bruikbare vierkante meters in de stad.’
Van Roosmalen sluit zich hierbij aan: ‘Bij nieuwbouw moet die vijfde gevel meteen multifunctioneel worden ingericht. Je kunt er heel makkelijk allerlei functies aan toevoegen en je zult wel moeten ook. Met de eisen die we nu hebben voor nieuwbouw kun je al die functies simpelweg niet meer in je gebouw kwijt. Dus zeggen wij: realiseer dakterrassen en daktuinen en combineer dit met vergroening en waterberging. Zorg voor energieopwekking op het dak met zonnepanelen en nieuwe soorten windturbines. Dat levert echt duurzame gebouwen op en dat wordt de nieuwe standaard.’
___
Life@Urban Roofs
Het duurzame dak op De Doelen is een van de projecten van Life@Urban Roofs, onderdeel van het Europese LIFE-programma voor milieu- en klimaatactie. Eerder is een natuurdak op woongebouw de Peperklip in Rotterdam-Zuid aangelegd en zijn drie groenblauwe daken op de Robert Fruinstraat in Rotterdam-West tot stand gekomen.
___
7 Square Endeavour
7 Square Endeavour is een internationaal verduurzamingsproject met als missie de omgeving toekomstklaar te maken. Het Schouwburgplein Rotterdam vormt de allereerste proeftuin voor het project, in een reeks van zeven locaties wereldwijd. 7 Square Endeavour speelt hiermee in op de wereldwijde verstedelijking en de nadelige gevolgen ervan als vervuiling, hittestress en wateroverlast. De gemeente Rotterdam heeft voor het Stadschouwburgplein een plan ontwikkeld om te investeren in de verduurzaming van het gebied. Dit doen ze samen met partners Theater Rotterdam, ARCADIS, Amvest, De Doelen, Dura Vermeer, Eneco, Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard en TNO. Het plein moet in 2030 100% klimaatneutraal zijn.