Enkel met een integrale benadering kunnen schoolgebouwen duurzaam worden ontworpen en gebouwd. En dus moet de markt worden uitgedaagd om met innovatieve concepten en nieuwe technieken het schoolgebouw beter, flexibeler en duurzamer te krijgen. De markt lijkt er klaar voor, nu de opdrachtgevers nog.
Hoe realiseer je het ultieme schoolgebouw? Die vraag stond centraal bij de presentatie van de tweede Nationale Trendradar Onderwijsvastgoed 2019 tijdens de Onderwijsvastgoed Dag van IVVD op 25 september. In een goed gevulde zaal op het universiteitsterrein van Nyenrode Business Universiteit in Breukelen werden de belangrijkste resultaten uit de trendradar onder de loep genomen. Vastgoedprofessionals van onderwijsinstellingen en gemeenten en diverse marktpartijen bogen zich over verschillende stellingen rondom vastgoedsturing in het onderwijs. Dit jaar waren niet de besturen maar de marktpartijen gevraagd naar hun visie op de nieuwste trends in onderwijsvastgoed en dat leverde interessante thema’s op. Aan de hand van vier stellingen werden de thema’s tijdens de presentatie van de trendradar verder uitgediept.
Energieleverende scholen
De eerste stelling, energieleverende schoolgebouwen worden de komende jaren standaard, zorgde gelijk voor reuring in de zaal. De meningen over haalbaarheid en wenselijkheid van energieleverende scholen liepen nogal uiteen. ‘Laten we niet massaal zonnepanelen importeren uit China om daar onze schooldaken mee vol te leggen. Dat is niet duurzaam en heeft juist een enorme impact op het milieu’, stelde een bezoeker. ‘Beter kunnen we kijken naar het goed isoleren van scholen. We moeten voor BENG 1 durven gaan, dan heb je amper nog energie nodig en hoef je het dus ook niet op grote schaal op te wekken. Helaas is geld hierbij in de meeste gevallen het struikelblok.’
Marco van Zandwijk van Ruimte-OK ziet toch wel degelijk mogelijkheden voor energieleverende scholen. ‘Het heeft veel te maken met de ambitie en de doelstelling die we gezamenlijk voor ogen hebben. We redeneren nog altijd alles terug naar geld en daarin zit een belemmering, maar scholen kunnen in mijn ogen in de toekomst niet alleen energie geven aan kinderen, maar ook energie leveren aan de maatschappij. Het vergt investeringskosten maar levert op termijn ook op. Volgens mij moeten we dit wel willen.’ Een aanwezig energie-expert in de zaal haakte hierop in door te stellen dat we concepten als de energieleverende school heel hard nodig zullen hebben in de toekomst. ‘De groeiende steden vragen om nieuwe mobiliteitsbewegingen en nieuwe energieconcepten. Alleen op die manier kunnen we straks nog aan de groeiende vraag naar energie voldoen.’
Goed doordachte ontwerpen
Over de tweede stelling, het gebouw is inrichting geworden, het moet snel kunnen wisselen en adaptief zijn, was meer consensus in de zaal. ‘Schoolgebouwen moeten zich fysiek kunnen aanpassen aan de gebruikers’, vindt Rinske Wikkerink van het Rotterdamse architectenbureau Kraaijvanger Architects. ‘Bij de inrichting van scholen zie je ook steeds meer de trend dat binnen buiten wordt en buiten binnen. Er wordt meer gekeken naar natuurbeleving met daardoor een samensmelting van buiten en binnen.’ Volgens Wim Pullen, directeur van het Center for People and Buildings, vraagt het adaptieve schoolgebouw om zeer goed doordachte ontwerpen. ‘Er moet aan de voorkant grondig nagedacht worden over de principes van scheiden en verbinden. Alleen dan krijg je goede, flexibele schoolgebouwen die snel kunnen wisselen.’
Het meest duurzame schoolgebouw is het schoolgebouw dat helemaal niet gebouwd hoeft te worden. De derde stelling luidde dan ook: hergebruik is mooi, maar beter is om een gebouw in stand te houden. Volgens Fiona Hamberg van het Energiebespaarfonds moet hier per schoolgebouw naar gekeken worden. ‘Daar waar hergebruik mogelijk is moet je er altijd voor gaan. Zeker bij monumentale panden. Maar dan moet je wel goed bekijken hoe de energiebehoefte van deze gebouwen sterk omlaag gebracht kan worden. En panden die niet tot nauwelijks te redden zijn, daar moet je geen geld en energie meer in steken, dan kun je beter kiezen voor nieuwbouw.’
Een andere bezoeker kijkt bij het thema hergebruik niet zozeer naar de bestaande bouw, maar liever vooruit. ‘We zijn heel veel nieuwe gebouwen aan het ontwikkelen, daarbij moeten we ook nadrukkelijk kijken naar circulariteit. Hoe gaan we deze gebouwen vormgeven en voor welke materialen kiezen we? Dat zijn momenteel belangrijke vragen in het ontwerpproces. Gebouwen moeten lang, misschien wel tot in de lengte der dagen, bruikbaar zijn. Aanpasbaarheid van de gebouwen is daarom een belangrijk thema. Bij het ontwerp moet hier heel specifiek rekening mee worden houden.’
Tijd voor andere contractvormen
Ook bij de vierde stelling draaide het om de levensduurbenadering bij nieuwbouw: bouwen wordt meer assembleren, ontkoppelen en hergebruiken. Zijn we daar al aan toe? ‘Ja’, stelde een bezoeker: ‘Ik ben heel enthousiast over het hergebruik van industrieel erfgoed en ik denk dat de markt al aardig op de goede weg is wat dit thema betreft. Maar bij scholen zie ik dit nog niet zo snel als een succesverhaal. Er lijkt nog maar weinig aandacht voor.’ Toch zou ook het onderwijs hiermee aan de slag kunnen, denkt Harry Vedder, directeur van advies en managementbureau M3V. ‘Wat de markt al kan is verbluffend. Het probleem zit hem er meer in dat opdrachtgevers niet de juiste vraag stellen aan de markt en de toeleveranciers. Het is de hoogste tijd voor andere contractvormen in plaats van de standaardbestekken. Dan is er ook bij onderwijsvastgoed veel te winnen op het gebied van levensduurbenadering. Opdrachtgevers en besturen moeten dus de juiste vraag stellen aan de juiste mensen en de juiste partijen bij de nieuwbouw betrekken. De bouwer wordt dan meer assembleur en producten worden daarmee veel belangrijker in het proces. Maar dat vraagt wel om een grotere collectiviteit tussen al die ondernemers.’
De Nationale Trendradar Onderwijsvastgoed is samengesteld op basis van negen interviews met personen uit het onderwijsvastgoed. Uit deze interviews zijn op basis van de grootste gemene deler trends geselecteerd waarmee onderwijsinstellingen en gemeenten nu te maken hebben of gaan krijgen. Bekijk hier de trends.
Alle trendradars die IVVD uitbrengt zijn te lezen en/of te downloaden via deze link