Het 14e-eeuwse Kasteel van Breda is verbouwd en verduurzaamd. Het gebouw wordt verwarmd en gekoeld met stralingsplafonds, die zijn weggewerkt in het stucwerk en bewegingsgevoelig zijn.
Na een jarenlange renovatie door het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) is het Kasteel van Breda weer open. Het pand stamt uit 1353 en was vanaf de vijftiende eeuw eigendom van het Huis Nassau. In 1828 schonk Koning Willem I het kasteel aan de Koninklijke Militaire Academie (KMA). Sindsdien vormt het eeuwenoude kasteel het decor van de officiersopleiding. Jaarlijks worden hier 350 cadetten en cursisten opgeleid tot officier. Het kasteel is de plek waar ze slapen, eten en studeren. Overdag worden de ruimtes minder intensief gebruikt.
Het gebouw is grondig gerestaureerd, gerenoveerd en verduurzaamd. Ondanks dat het zo’n monumentaal gebouw is, wordt het toch op lage temperatuur verwarmd. Dat is mogelijk door de keuze voor stralingsplafonds. Bij alle aanpassingen in het kasteel is rekening gehouden met de monumentale status, dus wees gerust: het is niet ten koste gegaan van de plafondornamenten. Die zijn al verwijderd toen het kasteel in 1825 een academie werd, vertelt Loes van Rijnsbergen. Zij was als architect betrokken bij de verbouwing.
Warm water
Een stralingsplafond werkt volgens haar net als een infraroodpaneel of de zon; je voelt de warmtestralen op je lichaam. ‘Een verschil met infraroodpanelen is dat onze stralingspanelen zijn verwerkt in het stucwerk. Bovendien wordt de warmte bij infraroodpanelen elektrisch opgewekt, wij doen dat op basis van warm water. Het Kasteel van Breda is aangesloten op een warmtenet.’
Stralingspanelen werden vroeger al in industriële hallen toegepast – grote, hoge ruimtes die lastig op temperatuur te brengen zijn. Met zo’n paneel boven de werkbank waren de monteur en de werkplek verwarmd. In renovatieprojecten voor sociale woningbouw werd het ook wel ingezet op plekken waar vloerverwarming geen optie was, vertelt Van Rijnsbergen. ‘Door het toepassen van stralingsplafonds kun je dan toch naar een laagtemperatuurverwarming en daarmee haal je de grootste winst. In het kasteel werkten we voorheen met een aanvoertemperatuur van tussen de 70 en 90 graden, nu ongeveer 40 graden.’
Condensatie
Na het uitvoerig testen van verschillende variabelen in samenwerking met de TU Eindhoven bleek dat de winst van het isoleren van de gevels maar beperkt was en dat tegelijkertijd bouwfysische risico’s opleverde. Denk aan vorstschade aan de gevel door condensatie. ‘De massieve wanden zijn in de winter misschien nadelig, maar in de zomer is dat een enorm voordeel’, aldus Van Rijnsbergen.
‘Er zit enorm veel koelvermogen in de baksteen en de ramen, waardoor het pand ’s nachts op een natuurlijk afkoelt. Dat zouden we verliezen als we zouden isoleren en in plaats daarvan zouden we behoorlijk heftig moeten gaan koelen. Dit kan ook met de stralingsplafonds, maar de koeling kan condensatie veroorzaken met alle risico’s van dien. Dan moet je alles dampdicht inpakken in een pand dat al zoveel jaren bestaat en zo lang al gezond functioneert.’
Snel systeem
Wat niet via ingrijpend isoleren mogelijk was, is behaald met de keuze voor stralingswarmte. ‘We wilden minder verwarmen met gelijkblijvend comfortniveau. Waar je bij radiatoren 21 graden nodig hebt, heb je bij stralingplafonds maar 19 graden nodig’, legt Van Rijnsbergen uit. Voor nog extra verhoging van het comfort hebben ze daarnaast ook dikke gordijnen opgehangen. ‘Zo voorkom je de directe koudestraling van ramen en gevel. Doordat die kouder zijn dan wij, krijg je een wisseling van de warmte van je lichaam naar de muur en terug. Dat vinden mensen biofysisch niet prettig. Daarom zorgen we voor een stralingsbuffer tussen de mensen in de ruimte en de gehele gevel in de vorm van hele dikke gordijnen.’ Die gordijnen worden op tijd aangestuurd en gaan automatisch dicht als de zon weg is en het flink afkoelt in de winter en weer open als de cadetten weer op zijn. ‘Zonder die koude straling van de stenen muur en het raamdeel gaat het comfortniveau omhoog en kan een temperatuur van 18,5 graad al voldoende zijn.’
Aangezien de cadetten overdag altijd weg zijn, daalt de temperatuur als er geen beweging in de ruimte is naar 15 graden. Anders dan vloerverwarming werkt plafondverwarming snel. ‘Met dit systeem is de kamer binnen een half uur op temperatuur. Daarom kun je ook terugschakelen op moment dat er niemand is.’ Er is rekening gehouden met andere functies in de toekomst. ‘Het kasteel kan ook een kantoor- of onderwijsfunctie krijgen.’