De meest ecologische school van Nederland, dat wordt De Verwondering aan de rand van Almere. Er wordt momenteel druk gewerkt aan de school waarin de natuur leidend moet worden. In een groene en rijke leeromgeving krijgen de kinderen straks niet alleen taal en rekenen, ze leren er ook respectvol om te gaan met planten en dieren. En dat is volgens architect Daan Bruggink van ORGA Architect een zeer belangrijke levensles.
‘De mens is voor 99 procent natuurlijk gecodeerd’, stelt Bruggink. ‘We zijn uit de natuur ontstaan maar leven steeds meer in kunstmatige omgevingen. In huizen, kantoren en scholen. Dat is niet goed voor ons welzijn. We hebben daglicht nodig en groen en natuurlijke materialen om ons heen. Dat verhoogt ons welzijn en zorgt voor meer productiviteit en lager ziekteverzuim. Door veel gebruik van natuurlijke materialen in de bouw neemt ons algehele welzijn toe, maar in de bouwwereld is dat idee helemaal verdwenen.’
Bruggink, die met zijn bureau ontwerpt vanuit een biophilische overtuiging, heeft niet zoveel op met de traditionele scholen die in Nederland gebouwd worden. Hij gruwt van het klaslokaal als vierkant doosje met gestucte wandjes en een systeemplafond. ‘Dat is geen stimulerende omgeving. Maar door de veel te krappe budgetten voor onderwijsgebouwen is het vierkant doosje helaas wel de standaard geworden. Er wordt nog te vaak gedacht: met scholenbouw kunnen we geen winst maken, dus waarom zouden we er dan veel in investeren.’
Prachtklus past ORGA
Toen de kans zich voordeed om de meest ecologische basisschool van Nederland te ontwerpen, was Bruggink meteen enthousiast. Samen met de projectarchitecten Guus Degen en Evert van Kampen van Bladgroen werd de school uitgedacht. ‘Een prachtklus die perfect bij ons architectenbureau past. Wij ontwerpen met ORGA al sinds 2007 vanuit een ecologische en biophilische visie, dus dit was voor ons een gouden kans. Nog niet eerder hebben we een school op deze manier ontworpen, wij kunnen hier laten zien hoe fijn en mooi een ecologisch schoolgebouw kan zijn.’
Het houtskelet voor de school is nu in productie. Als dat eenmaal staat, kan het snel gaan denkt Bruggink. ‘Het afwerken van de school heeft straks weer meer tijd nodig. We willen van de school echt een ecotoop maken met verschillende biotopen. Zo krijgt elke groep – kleuters, middenbouw en bovenbouw – een omgeving die aansluit bij hun belevingswereld. Een groene en natuurlijke omgeving waar ze zich het beste kunnen ontwikkelen.’
text
Groene wanden en natuurlijke ventilatie
In januari 2021 moet de school, die nu al draait op een dislocatie, de deuren openen. Dan krijgen de kinderen les in een natuurlijk geventileerde school met veel hout, grote ramen en uiteraard veel groen. ‘Er komen groene wanden in de school en op het dak van de laagbouw komt een openluchtlokaal. Hier moeten de leerlingen zelf groente gaan verbouwen en kippen houden.’ Zo krijgen de leerlingen les in de buitenlucht en leren ze tegelijkertijd zorgdragen voor de natuur. Op het dak van de school komt vegetatie om het regenwater op te vangen en onder de school komt een ijskelder om het gebouw in de zomer natuurlijk te kunnen koelen. ‘We hebben nadrukkelijk geprobeerd de natuur zoveel mogelijk binnen te halen’, stelt Bruggink. ‘Dat begint al bij de natuurlijke ventilatie. Zo heeft ieder lokaal een klimaatluik en telt de centrale hal twee dakluiken om te ventileren. Dat scheelt een hoop installaties en is beter voor de gezondheid van de kinderen en leraren.’
Overtuigende rol opdrachtgever
De kosten voor De Verwondering liggen volgens Bruggink wel beduidend hoger dan de kosten voor een standaard schoolgebouw. ‘Het schoolbestuur en de gemeente hadden hele hoge ecologische ambities. Prachtig, maar dat kun je niet realiseren zonder de bijbehorende budgetten. Gelukkig heeft het schoolbestuur zich hard gemaakt voor het ecologische gedachtegoed. Het bestuur had heel duidelijke ideeën over hoe de school vormgegeven moest worden. Die overtuigende rol van de opdrachtgever heb je zonder meer nodig, anders krijg je zo’n project niet van de grond. Dan krijg je de andere partijen niet mee.’
Een dikke pluim dus voor Meindert Eijgenstein, voorzitter van het College van Bestuur van Stichting Prisma Almere. Eijgenstein heeft op zijn beurt veel waardering voor het werk van Bruggink. ‘We willen de kinderen zo goed mogelijk voorbereiden op een toekomst die vol uitdagingen zit en deze voorbereiding gaat volgens ons verder dan goed leren lezen, schrijven en rekenen. Wij kijken ook sterk vanuit het begrip duurzaamheid naar de toekomst van kinderen en willen ze echt bijbrengen dat alles met elkaar samenhangt: mens, natuur en milieu. Zo willen we de kinderen goed toerusten voor de uitdagingen van morgen. Ons ecologische schoolgebouw moet daar straks de ideale basis voor vormen.’
Dichter bij de natuur
Het ecologische gedachtegoed waar Prisma voor staat komt sterk terug in het schoolgebouw, in de gebruikte materialen en in het feit dat de school zelf energie gaat opwekken en zo veel mogelijk natuurlijk gaat koelen. ‘Maar het belangrijkste van De Verwondering is dat we de leerlingen dichter bij de natuur brengen’, stelt Eijgenstein. ‘Dat doen we door allerlei natuurlijke aspecten toe te passen die de zintuigen prikkelen. Zo brengen we met groene wanden buiten naar binnen, hebben we straks op het dak een buitenlokaal en komt er voor de school een natuurlijk schoolplein dat de kinderen samen met de ouders gaan onderhouden. Niet alleen is dit goed voor het welzijn en het welbevinden van de leerlingen, het vergroot ook de productiviteit en het bevordert het onderlinge contact.’
Zonder hulp van de gemeente zou deze school er nooit zijn gekomen. ‘Almere heeft duurzaamheid hoog in het vaandel en er zijn flink wat ambtenaren bij de gemeente die hun nek hebben uitgestoken voor dit project’, constateert Eijgenstein. ‘Door hun overtuiging en inzet is de raad overstag gegaan om meer budgetten vrij te maken voor deze school en daar zijn wij ze zeer erkentelijk voor.’ De Verwondering past volgens hem perfect in de wijk. ‘Oosterwold is een wijk in ontwikkeling. Een groene en agrarische wijk aan de rand van de stad, waar mensen zelfvoorzienend bouwen. Een wijk ook die sterk gericht is op stadslandbouw. Met De Verwondering sluiten we hier prachtig op aan.’
Niet de makkelijkste weg
Met de keuze voor een ecologische school koos Stichting Prisma niet voor de makkelijkste weg. ‘Het bouwen van een volledig ecologische school in de polder is een flinke uitdaging’, stelt Eijgenstein. ‘We werken zo veel mogelijk met materialen uit de regio en dan voornamelijk met hout. In de polder ligt dat echter niet voor het oprapen. Daarnaast passen we alleen materialen toe die hergebruikt kunnen worden. Dit alles om het gebouw zo duurzaam mogelijk te maken. Vandaar dat we ook werken met warmtepompen, groene daken en zonnecollectoren. Maar het meest bijzonder is misschien nog wel onze ijskelder die voor extra koeling moet zorgen in de zomermaanden.’
Eijgenstein verwacht niet dat in de toekomst alle scholen van Prisma eenzelfde ecologische blauwdruk krijgen. ‘Dat is kostentechnisch niet mogelijk. Niet elke gemeente zal extra willen bijdragen aan een ecologische school. Maar dat betekent natuurlijk niet dat we niet veel kunnen leren van dit project. Bepaalde groene en duurzame aspecten zullen we zeker terug laten keren in scholen die we de komende jaren nog gaan bouwen. Voor ons is deze school dan ook een prachtig leertraject.’
Ook Bruggink verwacht dat steeds meer schoolbesturen ecologische principes in hun schoolgebouwen gaan toepassen. ‘Dat betekent wel dat er geïnvesteerd moet worden’, tekent hij aan. Maar die investering betaalt zichzelf uiteindelijk dubbel en dwars terug, verwacht Bruggink. ‘Met gezonde onderwijsgebouwen krijgen we gezondere generaties die beter zijn toegerust om de uitdagingen van morgen het hoofd te bieden. Dat is ook winst.’