Masi Mohammadi is oprichter van de DEEL Academy. Dit platform van onder meer woningcorporaties, zorginstellingen, kennisinstituten en bewoners onderzoekt en ontwikkelt woningen en woonomgevingen waarin ouderen langer zelfstandig kunnen wonen en leven. De gebruikte technologie in deze living labs moet bewoners niet afschrikken, maar aanvoelen en begrijpen. Empathie is het sleutelwoord.
´Schiet op´, zegt prof.dr.ir. Masi Mohammadi soms tegen zichzelf. De ontwerpoplossingen voor ‘empathische’ woningen en woonomgevingen die ze in de DEEL Academy onderzoekt, zijn nog niet volledig productie-klaar. Terwijl er dringend behoefte is aan nieuwe mogelijkheden om ouderen zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen. Nadat de modelwoning van het Living lab de Empathische Woning op tv te zien was, kreeg Mohammadi een mailtje van een man wiens vader beginnende dementie heeft. ´Zo´n huis zou mijn vader moeten hebben´, schreef de zoon. ´Dan zou hij kunnen blijven wonen zoals hij graag wil, zelfstandig.´
De modelwoning staat op een industriepark in Arnhem. Hier test Mohammadi samen met onderzoekers, studenten en gebruikers verschillende technologische toepassingen voordat ze deze gaan uitproberen in echte woningen en wijken. Mensen met dementie hebben vaak moeite met het dag- en nachtritme, zegt ze. ‘Wij onderzoeken hoe we hen met verschillende scenario’s kunnen stimuleren dat ritme te behouden.’ ’s Ochtends gaan in de slaapkamer eerst de rolgordijnen open, de lampen stralen zacht licht uit en er klinkt het geluid van zingende vogels. Een pijl op de grond licht op en wijst naar de woonkamer. Een stem klinkt: ‘Goedemorgen, het is tijd om op te staan.’ In de woonkamer geven pijlen de looprichting naar het keukengedeelte aan om het ontbijt klaar te maken. Rond lunchtijd verschijnt er een grote foto van een boterham met kaas en een glas melk op de muur in de woonkamer. Aanvankelijk was dat een icoontje van een boterham. Een klein onderzoek in de doelgroep wees uit dat ouderen daar niet op reageren. Als het tijd is om naar bed te gaan, wordt het licht in de woonkamer langzaam warmer. Er klinken krekelgeluiden en op de slaapkamermuur verschijnt de projectie van de maan.
Zelflerend systeem
‘We kijken hoe de techniek kan inspelen op meerdere zintuigen zonder opdringerig aanwezig te zijn’, legt Mohammadi uit. Interactieve sensoren in de vloer registreren of de bewoner goed op geluid reageert of juist beter op visuele signalen. Het systeem is zelflerend en past zich aan de bewoner aan. ‘We proberen scenario’s met een knipoog te bedenken. Voor een stadsmens is het geluid van een tram misschien stimulerender om uit bed te komen dan de kikker-of vogelgeluiden die bij een natuurliefhebber goed werken.’
Waarin verschilt dit huis met de gangbare zorgdomotica-toepassingen?
Ze lacht. ‘Neem alleen het feit dat ik daar al in 2010 op promoveerde. We moeten echt overstappen van alleen technische snufjes en dingetjes, zoals een slimme lamp, telefoon of zender om de pols van een bewoner naar integrale oplossingen. Het gaat niet om een slimme woning, maar om een sociaal intelligente omgeving. Mensen zijn belangrijk, niet de technische systemen. Empathie is de sleutel. De technologie van dit huis moet mijn persoonlijke behoeftes kennen in plaats van zelf ‘slimme dingen’ doen. Als ik in maart van de eerste zonnestralen geniet, moet het huis niet opdringerig automatisch de gordijnen sluiten omdat de slimme sensoren licht hebben gedetecteerd.’
Niet alleen de woning, ook de wijk wil Mohammadi als instrument gebruiken om kwetsbare ouderen langer zelfstandig te laten wonen. In de verschillende living labs van DEEL is zij met haar onderzoeksteam aan het uitzoeken hoe de onderdelen van zo’n empathische woonomgeving eruit kunnen zien. In Amsterdam en Arnhem loopt bijvoorbeeld een project om ontmoetingen in de wijk te stimuleren met behulp van ‘slimme’ kunst. Daarbij is bewoners gevraagd een dagboek bij te houden van de routes die ze regelmatig lopen. De analyse van die routes laat zien op welke knooppunten de meeste bewoners komen en wat hun motivatie is. Dat zijn mogelijke locaties voor interactieve kunstwerken die passen bij de aard van de wijk. ‘Denk aan een zithoek waar mensen op een iPad hun dromen kunnen opschrijven. Met artificial intelligence vertalen wij die dromen dan weer in beelden.’
Een ander voorbeeld is het Living lab De slimme wijk in Waalre (zie kader). Mohammadi: ‘Het is de bedoeling dat ook ouderen met gevorderde dementie hier straks vrij en veilig door de wijk kunnen rondlopen. Dat kan onder meer omdat er een digitaal hek rondom de wijk zit, waarbij sensoren een signaal sturen als een bewoner afdwaalt.’
Stevige samenwerking
Mohammadi is blij dat ze binnen DEEL behalve met universiteiten en hogescholen ook samenwerkt met gemeenten, woningcorporaties en zorginstellingen die openstaan voor innovatieve experimenten. ‘Dat zijn ook de partijen die de ontwikkelingen naar de praktijk en in beleid kunnen vertalen. De forse opgave om de groeiende groep ouderen een geschikt huis en geschikte zorg te bieden, vraagt om stevige samenwerking. We moeten niet langer energie steken in de vraag: wie is de initiatiefnemer of kartrekker van dit project? Kijk naar het Living lab in Waalre. Daar zijn corporatie, zorginstelling, universiteit en gemeente samen eigenaar. Die gezamenlijkheid hebben we nodig.’
Jullie gebruiken veel big data. Stuiten jullie daarbij op angst voor Big brother-toestanden?
Fel: ‘Big Brother is already watching you. Punt! Dat gebeurt overal. Als we op straat lopen, als we op het internet surfen. We worden gezien en dat kunnen we niet ontkennen. Daarover moeten we mensen niet voor de gek houden. Natuurlijk zijn privacy en een verantwoord gebruik van data erg belangrijk. Wetenschappers hebben niet voor niets al lang instrumenten ontwikkeld voor een veilig beheer van data en datagestuurde systemen. We moeten onze politieke leiders er wel toe aanzetten om die instrumenten goed te gebruiken. Een empathische woonomgeving kan niet zonder datatechnologie.
Masi Mohammadi kwam als ingenieur Bouwkunde vanuit Iran naar Nederland. Na haar promotie werd ze in 2012 lector Architecture in Health aan de Hogeschool Arnhem en Nijmegen. Sinds 2014 is zij hoogleraar Smart Architectural Technologies aan de Eindhovense TU. Samen met lokale overheden en maatschappelijke organisaties richtte zij het platform Dutch Empathic Environment Livinglabs (DEEL Academy) op.
Living lab Slimme wijk Waalre
Woningcorporatie Wooninc., zorgorganisatie Oktober, gemeente Waalre en de Technische Universiteit Eindhoven werken in Waalre samen met de DEEL Academy aan de ontwikkeling van de SLIMme wijk Malvalaan. SLIM staat voor: Sociaal, Leefbaar, Innovatief en Mensgericht. Dit is een wijk waar bewoners zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven functioneren en wonen, door hun eigen regie, zelfredzaamheid en sociale gezondheid te vergroten en een actieve bijdrage in de wijk te stimuleren. De wijk bestaat uit een woon/zorggebouw van Oktober, drie woongebouwen van Woonic en het daaromheen liggende terrein. Het zorggebouw maakt plaats voor nieuwbouw, de woongebouwen worden gerenoveerd. De TU onderzoekt hoe de omgeving ingericht kan worden om ontmoetingen tussen buurtbewoners makkelijker te maken. Hier wonen straks 120 senioren in sociale huurappartementen en 80 senioren met dementie in het verpleeghuis. De SLIMme wijk is een living lab waarin ruimtelijke oplossingen, sociale aspecten en technologische innovaties worden gecombineerd. Samen met de partners en bewoners en buurtbewoners test DEEL hier nieuwe ideeën in de praktijk. Daarbij worden ook technieken gebruikt uit het living lab de Empathische woning.