Wat maakt nu dat een gebouw, een werk- of leerplek betekenisvol is? Wat bepaalt of een project als een Kindcentrum in alle opzichten geslaagd is? Schooldomein onderzocht de elementen die van belang zijn voor een betekenisvolle omgeving en onderscheidde negen kenmerken.
Wat een gebouw, een werk of leerplek nu betekenisvol maakt, is niet eenduidig te geven. Het gaat om verschillende aspecten in samenhang; de verbeelding en schoonheid, maar ook de organisatie intern, de logistieke en vanzelfsprekende verbindingen, de kwaliteit van de ruimten en het licht, de akoestiek en de inrichting door kleur, bewegwijzering en meubilair. En daarnaast de natuurlijke en groene verbinding met de omgeving, waardoor die omgeving als vanzelfsprekend bij het gebouw betrokken wordt. Elk type binnen- en buitenruimte en de diversiteit van leer- en werkplekken vraagt om een variëteit aan keuzen en oplossingen, waarbij specifieke en algemene ruimten met elkaar verbonden zijn, maar toch hun eigen sfeer en identiteit hebben.
Het gaat dus veel meer om de omgeving als totaal, waarin het gebouw het middel is waarbinnen het proces rond het kind veelvormig zijn weg kan vinden. Zonder uitzondering vormt verbinding een belangrijk en bepalend kenmerk van de gedocumenteerde projecten. Verbinding is niet alleen de opgave van de architect, maar van alle partijen in het ontwerp-, bouw- en inrichtingsproces. Het maken van grote lichte ruimten betekent grote overspanningen. Tegelijkertijd is er sprake van compartimentering van ruimten en indeling, waardoor bouwfysisch, installatietechnisch en constructietechnisch slimme en adaptieve gebouwen ontstaan, die mee kunnen bewegen in de tijd, wanneer visie en gebruikers veranderen. Kindcentra kunnen hun mogelijke rol als katalysator in gebiedsontwikkeling alleen optimaal vervullen wanneer de rollen van de creatieve disciplines goed in het planproces zijn verankerd. De partners in een ontwerp- en bouwteam zijn steeds meer qua expertise en kennis met elkaar verbonden
Negen kenmerken
Aan de hand van de gedocumenteerde projecten heeft Schooldomein negen kenmerken kunnen onderscheiden die bepalend zijn voor een betekenisvolle omgeving.
De kracht van verbinding die uitdrukt dat een gebouw onlosmakelijk onderdeel van de omgeving is. Aspecten als openheid, toegankelijkheid en veiligheid bepalen de discussie over het eigen DNA versus de wens om te verbinden en spontane ontmoetingen mogelijk te maken. Dat maakt dat een gebouw per definitie ‘onaf’ moet zijn, om toekomstige verbindingen mogelijk te maken.
Een innovatief concept waarbij de visie op het programma en het toekomstig gebruik helder is en als uitgangspunt voor het programma van eisen geldt. Een bouwproces biedt ook de mogelijkheid om de organisatie te transformeren. Een duurzaam gebouw is geen uitgangspunt, maar een duurzame leer- en speelomgeving wel.
De gebruiker centraal betekent dat in de visie op en inrichting van het proces rond leren en spelen goed over de gebruiker wordt nagedacht; het kind in zijn ontwikkeling, maar ook de medewerkers en andere gebruikers.
Samenwerken vanuit inhoud waarbij het gebouw en de inrichting ervan een duidelijke resultante zijn van de wens om inhoudelijk met en tussen partners samen te werken. Daardoor ontstaat de mogelijkheid om veel meer vanuit een clustering van activiteiten te denken. Dat kan binnen het gebouw zijn, maar ook in relatie tot de omgeving
Visie op inrichting omdat de visie op inrichting een onlosmakelijk onderdeel van de leer- en werkomgeving is en niet -alleen- een functionaliteit die aan het einde van het proces wordt ingevuld. Want exploitatie is verbeelding en vooral ook verleiding geworden; wanneer gebruikers zich thuis voelen komen ze er vaker en zorgen ze beter voor hun omgeving
Bijzondere teamprestatie is de geslaagde interactie tussen gebruikers en partijen in het ontwerp-, bouw- en inrichtingsproces waardoor het resultaat beter wordt, omdat iedereen hetzelfde voor ogen heeft. Het vraagt ook om een goed programma van eisen, waarbij gebruikers intensief betrokken worden en zichzelf herkennen in het uiteindelijke resultaat, omdat het hun huis is
Duurzaamheid met overtuiging niet alleen in de materialisering, maar ook in het voorbeeldgedrag en het gebouw als duurzaam leermiddel. Een gebouw zonder duurzaam bouwproces, een duurzame aan- en afvoer van materialen en een duurzame visie op het onderwijsproces waarbij responsief leren de norm is, is niet duurzaam.
Energieneutraal en/of circulair levert projecten op die nu al voorloper zijn in de ontwikkeling naar duurzame gebouwen en een goed binnenklimaat. BENG is vanaf 2021 verplicht, maar veel opdrachtgevers gaan al voor energieneutraal en gasloos bouwen, met respect voor het hergebruik van materialen
Slim en adaptief in ruimtegebruik. Adaptief is meer dan een slim ontwerp; het is een eigenschap of karaktertrek van het gebouw. Adaptiviteit zegt iets over de mate waarin het gebouw mee kan bewegen of zich gemakkelijk weet aan te passen omdat gebruik en inzichten veranderen, waardoor de gebruikers het anders willen gebruiken en inrichten.
Artikel uit ‘Kindcentra in hun omgeving’ (Schooldomein 2023)
