De samenwerking met de studenten bij de circulaire renovatie was goud waard. ‘Ze zijn door het project geïnspireerd door circulariteit en hebben in de praktijk meegemaakt wat het betekent om materiaal opnieuw te gebruiken
Circulair bouwen staat nog in de kinderschoenen. Toch besloot het Alfa-college in Hoogeveen in 2017 specifiek in te zetten op circulariteit bij de renovatie van het onderwijsgebouw. Een gewaagde keuze maar het resultaat mag er zijn. Projectmanager Jan Willem van Kasteel kijkt dan ook tevreden terug op het project.
Realiseer een contextrijke omgeving waarin circulariteit meegenomen is in de toekomstgerichte, vernieuwde onderwijsomgeving. En laat de inhoud van de opleidingen zien, in bedrijf, op locatie. Met deze vraag van het Alfa-college ging het project in 2017 van start.
Grondige revitalisatie
De oorspronkelijke schoolgebouwen uit de jaren 60 en 80 waren al langer toe aan een grondige revitalisatie. De mbo-school aan de Voltaweg in Hoogeveen had een slecht binnenklimaat, een overdaad aan vierkante meters, maar te weinig functionele vierkante meters en een weinig representatieve uitstraling. Het gebouw verdiende een update.
Het bestuur van het Alfa-college koos voor een aanbesteding op basis van Best Value. Een aanpak waarbij gestreefd wordt naar de meeste waarde voor de beste prijs. En dus lag er geen dik bestek met eisen, maar kreeg de opdrachtnemer de ruimte om zijn expertise optimaal te benutten. Van Kasteel: ‘Er moest gestuurd worden op kwaliteit en niet op prijs, én er was sprake van een specifieke uitvraag op het gebied van duurzaamheid en circulair bouwen. De aannemer werd gevraagd de renovatie zo duurzaam en circulair mogelijk te realiseren.’ De rol van projectmanager Van Kasteel was hierbij om tijdens het proces de circulaire doelstellingen te bewaken en de ontwerp- en realisatiefase te begeleiden.
Steile leercurve
Aannemer Hunebouw uit Hoogeveen startte na een intensieve voorbereiding in 2019 met zijn onderaannemers met het up-to-date maken van de bestaande huisvesting. Bij elke stap in het renovatietraject werd daarbij de vraag gesteld hoe circulair de plannen waren en per item werd gekeken hoe hoog het scoorde op de circulariteitsladder. Van Kasteel: ‘Een intensief proces aangezien de aannemer nog niet veel ervaring had met circulair bouwen. Maar tijdens het project werd iedereen steeds enthousiaster over de circulaire component. Het hele team heeft echt een enorm steile leercurve doorgemaakt, zowel de opdrachtgever als de opdrachtnemer en de onderaannemers. Dat was mooi om te zien.’
‘Circulair bouwen zorgt voor waarde in de toekomst’
Het schoolgebouw, dat uit zes gebouwdelen bestond, werd in verschillende fases gerenoveerd zodat het onderwijs gewoon door kon gaan. Dat zorgde voor enige overlast, maar door een strakke planning bleef dit tot een minimum beperkt. Veel materialen die uit de gesloopte gebouwdelen kwamen, zijn weer teruggebracht in de grondstoffenstroom. Zo kregen kozijnen en deuren een tweede leven en is ook de oude sportvloer uit de gymzaal voor een ander doel ingezet. Nieuwe materialen die in de school zijn toegepast, werden ook langs de circulariteitsmeetlat gelegd. Zo is er bijvoorbeeld gekozen voor cradle-to-cradle gecertificeerde vloerbedekking van Desso en gerecyclede plafondplaten.
Living Labs
Een van de doelstellingen van de renovatie was om in het gebouw een contextrijke leeromgeving te creëren. Een leeromgeving waar co-creatie plaatsvindt en waarin beroepspraktijk en leren steeds meer in elkaar overvloeien in zogenaamde living labs. Van Kasteel: ‘De verschillende opleidingen op de locatie moesten in het centrale gedeelte van de school in living labs zichtbaar gemaakt worden. Maar de renovatie zelf was ook een soort living lab voor de studenten van de verschillende opleidingen van het Alfa-college. Zij zijn dan ook intensief bij het project betrokken.’
Zo werd de ruimte voor de kappersopleiding door studenten gerealiseerd met oude kozijnen uit gesloopte bouwdelen. Andere studenten maakten zitmeubels van het hout van de oude sportvloer en de nieuwe servicebalie werd gerealiseerd met de natuurstenen traptreden en een staalconstructie uit een gesloopt bouwdeel. Ook hierbij zijn studenten van het Alfa-college ingezet.
Materialen in Madaster
Niet alleen studenten van het Alfa-college waren bij de renovatie betrokken, ook studenten van de Hanze Hogeschool kregen een rol in het project. Van Kasteel: ‘Zij hebben geïnventariseerd welke materialen er uit het oude schoolgebouw geoogst konden worden en hebben dat ingevoerd in het Madaster, het kadaster voor materialen.’ Dat heeft er uiteindelijk toe geleid dat Madaster en het Alfa-college een samenwerking zijn aangegaan. ‘De bouwkundestudenten krijgen voortaan de educatieve versie van Madaster mee als onderdeel van de opleiding. Zij leren hoe ze met een materialenpaspoort moeten werken.’
‘Als de opdrachtgevers niet vragen om circulariteit, dan blijft het aanbod hangen’
De samenwerking met de studenten bij de circulaire renovatie van het Alfa-college was goud waard. ‘Ze zijn door het project geïnspireerd geraakt op het gebied van circulariteit en hebben in de praktijk meegemaakt wat het betekent om materiaal opnieuw te gebruiken. Ze hebben ervaren hoe ingewikkeld het is om circulair te renoveren als materialen niet losmaakbaar zijn. Al die kennis kunnen ze na hun studie inzetten tijdens hun werkzame leven. Heel belangrijk, want zij zijn in zekere zin de circulaire experts van de toekomst.’
Ook alle betrokken marktpartijen hebben veel geleerd van het project, stelt Van Kasteel. ‘Bedrijven moeten met dit onderwerp aan de slag, daar ontkomen we niet aan. En ze wíllen hier ook mee aan de slag, daar ben ik van overtuigd. Maar als de opdrachtgevers niet vragen om circulariteit, dan blijft het aanbod hangen. Vandaar dat dit soort projecten zo belangrijk zijn. We leren hier allemaal van.’
Sturen op circulariteit
Van Kasteel is ervan overtuigd dat circulariteit de komende jaren een steeds belangrijker criterium wordt bij bouw- en verbouwprojecten. ‘Ontwerpen voor circulair hergebruik resulteert in meer restwaarde of beter gezegd toekomstwaarde van de materialen. Het is daarbij wel zaak om dit nadrukkelijk te benoemen en heel bewust te sturen op die circulariteit. Zorg er bij projecten voor dat je iemand benoemt die vanuit zijn rol de betrokken partijen mag blijven toetsen en bevragen op het gebied van circulariteit. En blijf telkens verduidelijken waarom je kiest voor een circulaire aanpak en waar het voordeel voor alle partijen precies in zit. Zo houd je de mensen die erbij betrokken zijn intrinsiek gemotiveerd.’
Het begint echter allemaal met de uitvraag van de opdrachtgever. Die moet circulariteit tot speerpunt maken. De directie en het college van bestuur moeten er volledig achter staan. Bij de renovatie van het Alfa-college was dat zeker het geval. ‘Ik voelde tijdens het project veel vrijheid van het college van bestuur om heel nadrukkelijk op die circulariteit te sturen. Dat maakte mijn werk een stuk makkelijker.’
Op advies van Van Kasteel werd voor het centrale Living Lab een aparte interieurarchitect geselecteerd. ‘Dat is Hollandse Nieuwe geworden, een advies- en ontwerpbureau dat gespecialiseerd is in circulair ontwerpen. Zij hebben mede het centrale gedeelte van de school met de living labs vormgegeven.’ Dat heeft volgens Van Kasteel een enorme verbetering in de circulaire eindkwaliteit opgeleverd. ‘Door hun betrokkenheid is heel veel creativiteit ontstaan op het gebied van circulair bouwen. Zij zorgden voor nieuwe energie en nieuwe ideeën. In de living labs hebben we daardoor heel veel materialen uit de gesloopte gebouwdelen kunnen toepassen. Er ontstond een echte co-creatie tussen de aannemer Hunebouw, de sloper Bork, interieurbouwer Zwartwoud en de rest van het ontwerpteam.’
QR-codes vertellen verhaal
Sinds september is de mbo-school weer volledig in bedrijf. Na de renovatie heeft het gebouw nu weer een frisse, transparante en nieuwe uitstraling. Het binnenklimaat is helemaal in orde met Frisse Scholen klasse B en met de realisatie van de living labs voor alle beroepsopleidingen is het Alfa-college klaar voor het hedendaagse onderwijs. Niets herinnert nog aan de ingrijpende renovatie behalve de QR-codes die overal zijn aangebracht. Deze QR-codes vertellen het verhaal van de circulaire renovatie. Zij geven bezoekers en studenten informatie over de achtergrond van de hergebruikte materialen en houden zodoende het circulaire gedachtegoed in leven. Zo vertelt het gebouw zijn eigen verhaal.