Parkeermeters vrijmaken voor woonmeters

Met de prijsvraag Op weg naar een circulaire stad en een prijzenpot van 150 duizend euro daagde de gemeente Amsterdam woningcorporaties uit om met impactvolle, circulaire renovatieplannen te komen die op redelijk korte termijn kunnen worden gerealiseerd. Woningcorporatie de Alliantie, een van de winnaars, verraste met een wel heel vernieuwend idee.

Naast aardgasvrij en klimaatneutraal wordt circulair de derde grote transitieopgave waarvoor de bouw- en vastgoedwereld de komende decennia staan. Er wordt wereldwijd zoveel zand voor beton en cement gebruikt dat wetenschappers waarschuwen voor zandschaarste. China en India kampen hier al mee. Ook veel andere grondstoffen zijn eindig.

Wat precies onder circulair bouwen wordt verstaan, moet zich nog uitkristalliseren. Het gaat in ieder geval om een spaarzamer gebruik van materialen, die als het even kan lokaal en milieuvriendelijk gewonnen of zelfs hernieuwbaar zijn. Er wordt vaak gepraat over het sluiten van de kringlopen, en: afval is grondstof.
Net als bij het aardgasvrijmaken van de stad denkt de gemeente Amsterdam dat woningcorporaties ook bij circulariteit een belangrijke rol kunnen spelen. Ze bezitten immers zo’n 42 procent van de bestaande woningvoorraad en zijn in rap tempo aan het verduurzamen. Een aantal corporaties hoopt dat binnen enkele jaren hun woningbezit gemiddeld een Energielabel B heeft. Zeker bij renovatie is aandacht voor circulariteit nog lang niet vanzelfsprekend.

De prijsvraag Op weg naar een circulaire stad wil daar verandering in brengen. Met een goed gevulde prijzenpot wist de gemeente Eigen Haard, Stadgenoot, de Alliantie en Rochdale te prikkelen om deel te nemen aan een intensief programma. Drie winnaars kregen 40 duizend euro, daarnaast waren er twee aanmoedigingsprijzen van 15 duizend euro. Tijdens de aftrap presenteerden de corporaties een concrete uitdaging aan partners uit de keten.

Deelmobiliteit
Het plan van de Alliantie, een van de winnaars, geeft een vindingrijke draai aan het concept circulair renoveren. Waar de andere inzendingen zich vooral richten op alternatieven voor gangbare materialen en methoden, richt de Alliantie zich op deelmobiliteit en gedragsverandering. De Molenwijk in Amsterdam-Noord bestaat uit vier clusters van ieder vier woonflats met een grote parkeergarage in het midden. Als een van de eerste wijken van Amsterdam wordt de Molenwijk aardgasvrij. Dat betekent dat er moet worden gerenoveerd. Een uitgelezen kans om gewoontegedrag te veranderen en een belangrijke doelstelling uit te voeren: het vrijspelen van parkeermeters voor woonruimte.

Het grote aantal parkeerplaatsen is niet meer van deze tijd. Bij de bouw eind jaren 60 was er nog ruimte genoeg. Bovendien stond een eigen auto voor vrijheid. Aan die vrijheid moet je volgens gebiedsontwikkelaar Jurgen Klaassen niet tornen. ‘We richten ons alleen op huurders die openstaan voor verandering, naar verwachting vijf tot tien procent. We laten hen ervaren hoe mobility as a service werkt. Als zij enthousiast worden, vertellen zij het weer door aan hun buren.’ Uit de groep welwillenden kan de Alliantie bewonersprofielen afleiden, op basis waarvan ze een kwalitatieve en kwantitatieve vraag bij aanbieders van mobiliteit kunnen neerleggen. Belangrijk is dat er geen contract komt met één aanbieder, maar een platform zoals Trivago, waarop verschillende aanbieders met elkaar vergeleken kunnen worden. Klaassen verwacht dat de diensten dan goedkoper worden. Het belang van ‘goedkoopzaamheid’ kan hij niet vaak genoeg benadrukken: ‘Het is voor iedereen, van de huurder tot het bestuur, belangrijk dat duurzaamheid niet synoniem is aan duur. Deelmobiliteit moet goedkoper zijn dan een eigen auto hebben en mensen moeten ook niet hoeven in te leveren op hun bewegingsvrijheid. Voor een deel van de huurders die nu geen eigen auto hebben, is toegang tot deelmobiliteit zelfs een vooruitgang.’

Volgens de Alliantie scheelt het niet bouwen van een parkeerplaats 11,5 ton CO2-uitstoot. Ze denken vijftien parkeerplaatsen (van ieder 25 vierkante meter) per jaar te kunnen krimpen. Als de parkeergarage over tien jaar moet worden vervangen zouden ze vijftig extra driekamerwoningen kunnen bouwen. De Alliantie wil het gebouw zo ontwerpen dat 20 procent van de parkeerplaatsen krimpplekken zijn die later gemakkelijk omgezet kunnen worden naar woningen. Dat is een technische uitdaging en de corporatie zoekt partijen die daar een antwoord op hebben.

Goedkoopzaamheid
Overigens wilde de Alliantie binnen deze prijsvraag ook aan de slag met het circulair maken van de wijk Molenwijk als geheel. Dat bleek een brug te ver. Klaassen: ‘Mijn conclusie is dat we op zoek zijn naar iets wat nog niet bestaat. Later hoorde ik dat er in Helmond een project is waar gratis installatietechnieken worden opgehangen, de data van de huurder fungeren als betaalmiddel. Daar zitten allerlei haken en ogen aan, maar het is wel een manier om het betaalbaar te houden.’

Corporaties moeten volgens hem op zoek naar manieren om circulariteit rendabel te maken. ‘Het restaurant verdient aan de drank en het tankstation aan de winkel. We moeten ons geld anders gaan verdienen, dat is in mijn ogen de belangrijkste omslag die we moeten maken.’ Het valt Klaassen op dat iedereen vooral naar die techniek kijkt. ‘Dat is oninteressant, technisch gezien kan alles.’

Ook bij andere circulaire projecten, zoals het innovatieve Buiksloterham (ook in Amsterdam-Noord) loopt de Alliantie op de troepen vooruit. ‘Soms voelt het alsof we met een elektrische auto bij de apk komen en de monteur klaar staat met een dieselroetmeter. Projecten voldoen soms niet aan de regelgeving, omdat die is gebaseerd op die dieselauto terwijl wij met een elektrische auto komen.’

Tweede leven
Ziet hij het wel als een uitdaging dat circulair en het verminderen van CO2-emissies elkaar in de weg kunnen zitten? Ja, knikt Klaassen. ‘Er worden nu in het kader van de energietransitie materialen en verbindingen gekozen, die circulair gezien niet zo verstandig zijn. Isoleren met glaswol bijvoorbeeld. Slopers zeggen: dat is het asbest van de toekomst. Je kunt op het gebied van de energietransitie heel goed bezig zijn, terwijl het totaal niet circulair is. We hebben voor de prijsvraag laten uitzoeken hoeveel de productie van een elektrische auto kost. Alleen het bouwen van de motor kost twee keer zoveel CO2-uitstoot als het bouwen van een gehele benzineauto.’ Dat betekent niet dat er in de Molenwijk per definitie geen elektrische deelauto’s komen. Er is in Noord een bedrijf dat elektrische motoren in bestaande auto’s zet – heel circulair. Daar gaat de corporatie zich dan ook in verdiepen.

Overigens is een tweede leven ook voor oude gebouwen te verkiezen boven sloop. Het jaren 70-model van de 9 R’en – zoals Refuse, Reduce, Reuse, Repair – gaat voor hem nog steeds op. ‘Bij het renoveren van de Molenwijk zoeken we naar een slimme middenweg waarbij het niet weggooien van het materiaal centraal staat en niet het hoogste energielabel. Je moet pragmatische keuzes maken.’ Dat heeft tot gevolg dat ze de ambitie om op lage temperatuur te verwarmen hebben losgelaten, want dan moesten de kozijnen worden vervangen. ‘Nu is gekozen voor verwarming op hoge temperatuur, die op termijn teruggaat naar midden. De kozijnen blijven, maar krijgen wel nieuw HR++-glas.’ Bewoners hoeven niet per se het allerhoogste energielabel, zeker als daar een verdubbeling van de huur en veel overlast tegenover staan. ‘Met een redelijke comfortverbetering en energiebesparing is iedereen blij.’