Regeren is vooruitzien. Dat geldt zeker ook in de onderwijswereld. Om goed te kunnen sturen op het vastgoed zijn meerjarenhuisvestingsplannen daarom voor schoolbesturen onontbeerlijk. In Utrecht stelde de gemeente samen met enkele schoolbesturen het Meerjarenperspectief Onderwijshuisvesting op. Hiermee wordt gewerkt aan gezonde, duurzame schoolgebouwen nu en in de toekomst.
De gemeente Utrecht wil samen met schoolbesturen zorgen voor voldoende gebouwen, verspreid over de stad, voor alle scholen voor primair, voortgezet en speciaal onderwijs. De ambities en plannen hiervoor zijn vastgelegd in het Meerjarenperspectief Onderwijshuisvesting (MPOHV). Maar wat betekent zo’n plan nu concreet voor een Utrechts schoolbestuur? Chantal Broekhuis, hoofd Facility & Huisvesting bij Stichting PCOU en de Willibrord Stichting, is zeer te spreken over het MPOHV Utrecht. ‘Voor ons is het MPOHV een middel om goed georganiseerd onze schoolgebouwen te vervangen, te verbeteren en te vernieuwen. Met het meerjarenplan kunnen we beter anticiperen op de toekomst en op alle nieuwe regels en eisen die de komende jaren op ons afkomen.’
Het MPOHV is een vervolg op het Masterplan dat de gemeente Utrecht tussen 2005 en 2007 opstelde. Doel van dit plan was om de achterstand in onderhoud van schoolgebouwen aan te pakken. ‘Te lang was onderwijsgeld naar lantaarnpalen en andere zaken gegaan en dat vertaalde zich in schoolgebouwen die niet meer voldeden aan de eisen’, stelt Broekhuis. ‘Vandaar dat de gemeente samen met de schoolbesturen een masterplan heeft opgesteld om te zorgen dat de schoolgebouwen weer naar een technisch beter niveau gebracht werden, ook functioneel. Ook onderwijskundige vernieuwing maakte deel uit van dit plan. Het MPOHV is het vervolg op het masterplan, want er zijn nog genoeg stappen te maken.’
Normvergoeding VNG ontoereikend
Voor schoolbesturen ligt er volgens Broekhuis een enorme uitdaging om te komen tot goede, gezonde en duurzame schoolgebouwen. De bouw- en duurzaamheidseisen worden steeds strenger, maar daar staat onvoldoende geld tegenover. Zo is de normvergoeding die de VNG hiervoor heeft vastgesteld 1300 euro per vierkante meter. En dat bedrag is bij lange na niet toereikend om tot goede, duurzame schoolgebouwen te komen. Broekhuis is dan ook blij met de proactieve aanpak van de gemeente Utrecht als het gaat om het vernieuwen en verduurzamen van de schoolgebouwen binnen de gemeentegrenzen. ‘Met Utrecht zijn we overeengekomen om die normvergoeding los te laten. Er is onderzoek gedaan en de normvergoeding in Utrecht is nu vastgesteld op 1850 euro per vierkante meter. Zo kan binnenklimaat klasse B gerealiseerd worden en kan geanticipeerd worden op de ontwikkelingen van het Bouwbesluit naar BENG-niveau.’
Volgens Broekhuis hebben schoolbesturen eigenlijk een normvergoeding van 2100 euro per vierkante meter nodig om tot echt goede schoolgebouwen te komen. De uitdaging is nu aan de schoolbesturen om die ontbrekende 250 euro op een andere manier boven tafel te krijgen door middel van subsidies, fondsen, samenwerking met financiële instellingen en crowdfunding. ‘We zijn in zekere zin echt aan het pionieren om ook die laatste stap in het streven naar duurzame schoolgebouwen te kunnen zetten. Daarbij kijken we ook naar samenwerking met andere partijen. Zo werken we samen met de Economic Board Utrecht aan een pilot Duurzame en Toekomstbestendige schoolgebouwen.’
Vervangingsopgave
In de pilot kijkt PCOU Willibrord nu samen met Economic Board Utrecht en een uit adviseurs samengestelde expertgroep naar de vervangingsopgave. ‘Samen kijken we hoe we het maximale kunnen halen uit de normvergoeding die we van de gemeente krijgen om onze schoolgebouwen te verduurzamen. Soms kan samenwerking met andere partijen hierbij uitkomst bieden. Zo werken we samen met Lomboxnet, een bedrijf dat een duurzaam energiesysteem op wijkniveau heeft gerealiseerd. Wij verhuren aan hen onze schooldaken voor de plaatsing van zonnepanelen en profiteren zodoende mee van de revenuen. Ook werken we samen met Softs, een social enterprise die op soortgelijke wijze maatschappelijk bijdraagt.’
‘Met het meerjarenhuisvestings-plan kunnen we beter anticiperen op de toekomst en op alle nieuwe regels en eisen die de komende jaren op ons afkomen’
Vanaf 2020 moeten scholen nagenoeg energieneutraal zijn. En dus worden er bij nieuwbouw of renovatie van schoolgebouwen allerhande duurzame maatregelen getroffen. Zo moeten de klimaatinstallaties duurzaam zijn, wordt er veelal ledverlichting toegepast, worden zonnepanelen op daken geplaatst en wordt er scherp gekeken naar de isolatiewaardes. ‘Dat zijn de hoofdmaatregelen die we treffen. Daarnaast kijken we naar alle mogelijke vormen van doelsubsidies, zoals het energiefonds van de provincie. Om die laatste stap richting een echt duurzaam gebouw te maken zijn we nu aan het pionieren. Ik heb daar nog geen pasklaar antwoord op.’
Renoveren of nieuwbouw
Voor PCOU Willibrord zijn 15 van de 65 schoolgebouwen opgenomen in het MPOHV. Voor elke school wordt vooraf bekeken of nieuwbouw dan wel renovatie de beste oplossing is, met een levensperspectief van veertig jaar. ‘Bij de uitvoering van het plan maken we voor elk schoolgebouw een analyse: Kunnen we renoveren? De richtlijn hierbij is dat de kosten van renoveren minder moeten zijn dan 70 procent van vervangende nieuwbouw. Kun je binnen dat budget renoveren, dan renoveren we. Anders gaan we voor vervangende nieuwbouw.’
Uiteraard wordt er niet alleen naar de investering voor de bouw of verbouw gekeken, maar ook naar de exploitatie. ‘We maken aparte begrotingen voor de investeringen en de exploitatie. Op die manier kijken we of we de juiste dingen doen. Zo kijken we in de exploitatiebegroting vooral naar investeringen op het gebied van duurzaamheid die binnen vijf tot tien jaar terug te verdienen zijn. We kiezen bewust voor een korte tijdsspanne omdat de techniek zich razendsnel ontwikkelt en de regelgeving telkens verandert. Verder dan vijf tot tien jaar vooruitkijken is daarom niet zinvol.’
Utrecht is booming
Als schoolbestuur is het belangrijk de technische staat van de schoolgebouwen goed in kaart te hebben. ‘Dat hebben we vooraf allemaal in beeld gebracht met NEN 6727-metingen. Aan de hand van de NEN-metingen kunnen we aantonen of onze schoolgebouwen in aanmerking komen voor verbouwing. Op basis daarvan dienen we de aanvragen in.’ In de plannen van het MPOHV is ook een groeiopgave opgenomen. ‘Dat maakt deze opgave zeer interessant’, stelt Broekhuis. ‘Na de recessie is Utrecht weer helemaal booming en dus zal de stad de komende jaren 20 procent groeien. Daar kunnen we nu mooi op inspelen door bij renovatie of vervanging gelijk een stuk groei mee te nemen.’
Het PCOU Willibrord heeft momenteel 21 projecten onder handen. ‘Na de zomer starten er nog eens tien op in de tweede fase van het MPOHV vanaf 2018. We maken nu al de programma’s van eisen voor deze schoolgebouwen, zodat we meteen kunnen starten als het geld vanuit de gemeente beschikbaar komt. Door de projecten over meerdere jaren uit te smeren wordt het organisatorisch behapbaar voor schoolbesturen. Maar het blijft complexe materie. Zeker voor kleinere schoolbesturen is het lastig de complexiteit van de geldstromen te doorgronden. Ga je zelf bouwen of besteed je het uit? Hoe ga je om met eigendom, beheer en exploitatie? Voor kleinere schoolbesturen zijn dat enorme opgaven. Goede planvorming over meerdere jaren biedt hierbij duidelijke en noodzakelijke handvatten.’