Stikstofarm bouwen? Ga voor biobased

| Door Dieuwke van Vuure

Het stikstofbeleid ligt door een recente uitspraak van een rechtbank opnieuw onder vuur. Is biobased bouwen de oplossing? Het maakt stikstofarm bouwen in ieder geval veel eenvoudiger.

Wildopvang Avolare – Orga architect, foto Veronique Dils

Na het Stikstofarrest in mei 2019 kwam de bouw plotseling stil te leggen. Bijna drie jaar later loopt de bouw van een nieuwe woonwijk in Egmond aan den Hoef, vlakbij het Natura 2000-gebied Noord-Hollands Duinreservaat, zoals het er nu uitziet wederom vast op de stikstofuitstoot. De rechtbank van Haarlem vindt namelijk dat de provincie Noord-Holland de natuurvergunning ten onrechte heeft afgegeven. Dat is gedaan op basis van de landelijke snelheidsverlaging van 130 naar 100 kilometer per uur. De rechtbank gaat echter niet mee in de gedachte dat er door de snelheidsverlaging extra stikstofruimte is. Deze uitspraak heeft mogelijk effect op de al verstrekte vergunningen van duizenden andere woningen.

Daan Bruggink, oprichter en eigenaar ORGA architect, foto Veronique Dils

De bouwwereld zou zichzelf kunnen wapenen tegen dit soort tegenslagen door zelf in te zetten op het verlagen van de stikstofemisies. Dat gaat een stuk eenvoudiger bij houtbouw, weet Daan Bruggink, oprichter en eigenaar van ORGA architect, uit ervaring. Net voor de start van de bouw van de Wildopvang Avolare vlakbij Doorwerth, middenin een Natura2000-gebied, brak de stikstofcrisis uit. Eigenlijk was het probleem dat Nederland te veel stikstof uitstoot er al lang, alleen schoof de overheid dat steeds voor zich uit. De Raad van State heeft daar, volgens Bruggink terecht, een einde aan gemaakt. De gevolgen waren stevig: meer dan 18 duizend nieuwbouwprojecten werden stopgezet, ook Wildopvang Avolare.

Omdenken
Ondanks de gevoelige ligging kreeg ORGA architect eind 2019, tijdens het hoogtepunt van de stikstofcrisis, toch groen licht voor de bouwfase. Daarvoor moesten ze wel de stikstofemissies van hun bouwproces onder de loep nemen. ‘Het is een gebouw van bijna 2 duizend vierkante meter op een terrein van 6 duizend vierkante meter, dus geen wijk met 100 woningen, maar het is ook geen schuurtje. We zijn gaan kijken waar de meeste stikstof wordt uitgestoten. Het probleem zit hem in de uitstoot van fossiele brandstof. In dit geval ging het om graven, tillen en het vervoer.’

Met wat omdenken konden ORGA en de aannemer de stikstofuitstoot aanzienlijk verminderen. Tillen zou aanvankelijk worden gedaan met een grote kraan op diesel. De aannemer kon deze vervangen door een kleinere elektrische. ‘Dat vraagt wel om een andere manier van werken, want de afstanden waarmee je met een kleine kraan kunt reiken zijn korter. Maar zo’n kleine kraan kun je ook verplaatsen, dus: één probleem opgelost.’ Ook de grote graafmachine kon vervangen worden door twee kleinere en elektrische. ‘De accu is namelijk na vier uur leeg, dus daarom heb je er twee nodig.’

Papier
Het laatste probleem was het verkeer. ‘Het grote voordeel van houtbouw is dat het veel lichter en compacter is waardoor een half gebouw met één vrachtwagen kan worden vervoerd in plaats van een betonnen wandelement op één vrachtwagen.’ Elektrische vrachtwagens zijn er niet, dus uitstootvrij lukt niet. Maar het vervoer kan wel zo efficiënt mogelijk worden georganiseerd. De onderaannemers moesten carpoolen en door twee containers neer te zetten als magazijn werden naleveringen voorkomen.

Wildopvang Avolare – Orga architect, foto Veronique Dils

Dat het project door deze maatregelen onder de stikstofnorm uitkwam, had er vooral mee te maken dat biobased materialen licht zijn. ‘Je kan ook in staal bouwen, dat is ook licht, maar de productie van staal kost enorm veel energie. De hoeveelheid stikstof die wordt uitgestoten bij de productie van staal of beton wordt niet meegeteld, anders zou het voordeel van houtbouw wel heel duidelijk zijn. Hout slaat namelijk zowel stikstof als CO2 op.’ Op papier telt dat misschien niet mee, voor de natuur natuurlijk wel.

Wegstrepen
In plaats van stikstofuitstoot tegen elkaar weg te strepen, zoals die van nieuwe woningen tegen langzamer rijden, is het verstandig naar daadwerkelijke vermindering kijken, zoals ORGA bij Avolare heeft laten zien. Er stond op de plek waar gebouwd werd bijvoorbeeld een woning met een cv-ketel. ‘Dan mag je de stikstofuitstoot wegstrepen. In dit geval levert dat niets op, want de wildopvang is energieneutraal. Als er nog twee koeien hadden gestaan, dan hadden we de stikstofuitstoot van die koeien weggenomen en hadden we zonder problemen kunnen bouwen. Dat terwijl het niet eens dezelfde stikstof is: een koe stoot ammoniak uit en een dieselgenerator NOx.’
Bruggink is ervan overtuigd dat door houtbouw de woningbouw emissieloos of emissiearm kan worden. ‘Dat gaat om CO2 en stikstof, dus eigenlijk is het een dubbelslag.’

Elektrisch
Het zal niet bij ieder project lukken, maar door aan de voorkant goed na te denken kan veel emissieuitstoot worden voorkomen. ORGA brengt de ervaringen die ze hebben opgedaan bij Wildopvang Avolare nu bij ieder project in de praktijk. Dat is nu gemakkelijker dan toen, want veel aannemers hebben inmiddels noodgedwongen elektrische kranen en graafmachines aangeschaft. ‘Als je met een traditioneel plan komt, moet je niet raar opkijken dat je in de problemen komt, dat had je van tevoren kunnen bedenken.’

Hij denkt dat 60 tot 70 procent van de projecten die in 2019 zijn stilgevallen zonder problemen in hout uitgevoerd hadden kunnen worden – stikstoftechnisch gezien. ‘Dan heb je nog wel andere problemen die opgelost moeten worden. Maar als je van tevoren goed nadenkt over je stikstofemissies, hoeft de stikstofnorm bij de woningbouw geen obstakel te zijn.’