Een sportpark realiseren bovenop een tunneldak is uniek in Nederland. Toch is de locatie van Sportpark Willem-Alexander in Schiedam niet het enige wat dit project bijzonder maakt. Een verhaal over meervoudig ruimtegebruik, duurzame bouwtechnieken en het grootste canvasdoek van Europa.
In 2010 werd binnen de gemeente Schiedam duidelijk dat de rijksweg A4 doorgetrokken zou worden en dus moest er tussen Schiedam en Vlaardingen een twee kilometer lange landtunnel komen. Vervolgens kwam voor de gemeente de vraag: Hoe gaan we dat gebied inrichten? Wat willen we met de grond? Annemarie Nix, projectleider bij de gemeente, was vanaf het begin bij dit unieke project betrokken. ‘We wilden het gebied op een goede, mooie manier invullen en dus zijn we met Rijkswaterstaat in overleg gegaan om te kijken wat de mogelijkheden waren. Huizen konden niet op de tunnel gebouwd worden, daarvoor was de constructie niet sterk genoeg. Kantoren waren dus ook niet mogelijk, maar een sportpark bleek wel een goede optie.’
Toevallig nam de gemeente rond dezelfde tijd de sportfaciliteiten binnen de gemeentegrenzen onder de loep en faciliteerde enkele clubs met nieuwe accommodaties. En dus was het idee voor Sportpark Willem-Alexander geboren. Aan het team van Van Kessel Sport- en Cultuurtechniek, onderdeel van VolkerWessels, was vervolgens de uitdaging om dit project technisch uit te werken. ‘Bouwtechnisch was dit een bijzonder project’, vertelt Jaap Kamp, bedrijfsleider van Van Kessel Sport- en Cultuurtechniek. ‘We hebben regelmatig daktuinen aangelegd en constructies gerealiseerd op parkeerdekken, dus in die zin was dit niet nieuw. Maar in Nederland is dit wel het eerste project waarbij op een tunneldak een sportpark is aangelegd. Dat is wel uniek. Ik denk zelfs dat het wereldwijd nog niet is toegepast.’
Op het sportpark dat in oktober werd opgeleverd huizen nu een voetbalvereniging (twee gefuseerde clubs), een handbalvereniging, een dansschool, een fysiotherapeut en er zijn atletiek-, honkbal- en cricketfaciliteiten. De exploitatie van het complex heeft de gemeente overgedragen aan een sportstichting die het park gaat beheren, onderhouden en exploiteren. ‘Ook dat is uniek aan dit project’, zegt Nix. ‘Voorheen deden we als gemeente altijd zelf de verhuur van de sportvelden. Nu is dat voor langere tijd ondergebracht bij een stichting.’
Multifunctioneel sportpark
Jim de Koning van Moederscheim Moonen Architects is de projectarchitect die verantwoordelijk was voor het ontwerp van het sportgebouw, de ballenvangers, de parkeergarage en de sportluifel. ‘In 2012 zijn we betrokken geraakt bij dit project middels een aanbesteding. Daarna heeft het zich van een kleine vraag ontwikkeld tot een steeds grotere vraag. Samen met de gemeente en het stedenbouwkundig bureau BGSV hebben we het oorspronkelijke plan doorontwikkeld tot het multifunctionele sportpark dat het nu is geworden. Daarbij zijn we echt uitgegaan van multifunctioneel ruimtegebruik en duurzame bouwtechnieken, want het moest een duurzaam sportpark worden waar de hele omgeving gebruik van kan maken.’
Om de breedte van de voetbalvelden op de tunnel te kunnen realiseren, werd besloten ‘luifels’ naast de tunnel te plaatsen. De extra ruimte die deze luifels bieden, wordt benut voor parkeerplaatsen en indoor atletiekmogelijkheden. Hier komt dus nogmaals het dubbele ruimtegebruik om de hoek kijken. ‘Alles aan dit project is integraal’, stelt Kamp. ‘Overal hebben we dubbele functies aan gegeven. Er is daarbij echt heel goed samengewerkt door de verschillende betrokken partijen, waardoor we het project in een recordtijd van 250 dagen hebben gerealiseerd, inclusief het gebouw.’
Annemarie Nix spreekt van een unieke samenwerkingsconstructie van Rijkswaterstaat, de aannemerscombinatie A4all die de weg en landtunnel aanlegde, de gemeente, Van Kessel, Moederscheim Moonen Architects en BGSV bureau voor stedenbouw en landschap. Daarnaast waren ook de sportverenigingen en omwonenden nauw betrokken bij dit project. ‘We hebben steeds met alle partijen aan tafel gezeten. Elke week was er overleg met alle partijen. Daardoor is het project soepel verlopen en hebben we het in een zeer korte tijdsspanne gerealiseerd.’
Grootste canvas van Europa
Voor architect de Koning lag er een flinke uitdaging om windreductie te realiseren op het park dat zeven meter boven het maaiveld ligt. ‘Hoe ga je op een dergelijk park met de wind om en hoe zorg je dat de velden zijn afgebakend? Dat waren de eerste vragen waarmee wij aan de slag zijn gegaan. Samen met DeDots hebben we een oplossing bedacht die én functioneel én mooi is. We hebben een hekwerk gerealiseerd met 1,6 miljoen plastic pixels in elf verschillende kleuren die samen afbeeldingen vormen. De pixels gaan veel verder dan een praktische oplossing, zij voorzien de omgeving van een nieuwe identiteit, waarbij elke vierkante meter in het 1,2 kilometer lange scherm uniek is uitgevoerd. Er is zo een functioneel kunstwerk ontstaan met een spannende combinatie van transparantie, luchtdoorlatendheid en verbeeldingskracht, dat alles samenbrengt waar het project om draait: natuur, sport, verbinding en energie. Met de ballenvangers hebben we het grootste canvas van Europa gerealiseerd.’
Voordat het hekwerk geplaatst werd, is onderzoek gedaan naar de effecten van de omheining en naar de veiligheid. Kamp: ‘Ook hierin waren wij verantwoordelijk voor de uitvoering. En dus hebben we samen met de hekwerkleverancier uitgebreid gekeken hoe we dit goed konden realiseren. Het idee is natuurlijk super, maar het moet wel overeind blijven staan. Ook bij windkracht 6 of 7. Veiligheid is natuurlijk het belangrijkste aspect.’
‘We hebben de totale locatie op schaal nagebouwd en door Peutz in de windtunnel laten testen’, vertelt De Koning. ‘Vervolgens hebben we ook het effect van het hek getest. Wat scheelt dat hekwerk nu precies? Dat wilden we weten.’ Het canvas langs de voetbalvelden is volgens De Koning beeldbepalend voor het hele sportpark. ‘Het is met 8.500 vierkante meter zo’n gigantisch oppervlak waar de hele omgeving tegenaan kijkt, dan moet je daar uiteraard aandacht aan besteden. We hadden ook worteldoek kunnen ophangen, dan heb je ook windreductie. Maar dat sloot niet aan bij de ambitie van de gemeente.’
Voorbeeld van duurzaamheid
Duurzaamheid speelde bij het ontwerp van het sportpark een grote rol. Niet alleen door dubbel ruimtegebruik maar ook door bouwtechnische toepassingen is het park een voorbeeld van duurzaamheid. ‘We hebben een hele hoge isolatiewaarde in de gevel, het dak en de vloer gerealiseerd’, vertelt De Koning. ‘Daarnaast hebben we warmteterugwinning toegepast en vloerverwarming. Een groot deel van het dak ligt vol met zonnepanelen en we maken overal gebruik van ledverlichting en bewegingssensoren.’
Dat bouwen op een tunnel een technisch ingewikkelde klus is mag duidelijk zijn, de bijzondere locatie bood echter ook voordelen. ‘Dankzij de tunnel, waar het gebouw met z’n rug tegenaan ligt, heeft het sportgebouw het dikste isolatiepakket dat we in Nederland kunnen bedenken’, stelt De Koning. ‘Ongeveer twee meter EPS ligt daar tegen de gevel aan. Het gebouw heeft daardoor een enorm hoge isolatiewaarde.’ Kamp: ‘Het is echt een sportverzamelgebouw en dat is misschien nog wel het beste kenmerk van duurzaamheid. Alle betrokkenen zitten onder één dak en maken gebruik van dezelfde faciliteiten. Dan heb je het over goed materiaalgebruik.’
De Koning: ‘Het sportpark is toegankelijk voor iedereen, de hele buurt moet ervan kunnen profiteren.’ Nix: ‘Dat was wel even wennen voor de clubs. Die waren gewend een eigen terrein en een eigen kantine te hebben. Nu is het terrein van iedereen, ligt het beheer bij de stichting en beheert de voetbalclub de kantine. Maar het is mooi om te zien dat al die verschillende sporten en verschillende culturen nu goed samenwerken.’