Binnentuinen Den Haag Zuidwest - Van ‘gewoon’ groen naar sociale kracht

Innovatielab ZW als katalysator

Drie ontwerpteams onderzochten in 2024, in opdracht van woningcorporaties Haag Wonen, Staedion en Hof Wonen, en onder begeleiding van het Innovatielab ZW, hoe de binnentuinen weer tot leven konden worden gebracht. Waar deze tuinen voorheen vaak kampten met achterstallig onderhoud en zwerfafval, moeten ze nu weer het groene hart van een gezonde en verbonden gemeenschap worden.

De aanpak richtte zich op drie proeflocaties: de Valthestraat, Middenstede en De Oorden. Elk met eigen dynamiek, maar met één doel: de binnentuinen weer betekenisvol maken voor bewoners. ‘Wat naar voren kwam, is dat gezondheid, beweging en verbinding best te wensen overlieten in de wijk, terwijl er een ongelooflijk potentieel in de binnentuinen zit’, legt Ligtenberg uit. ‘In deze tuinen kunnen meer planten en dieren leven, kunnen bewoners elkaar ontmoeten en kunnen mensen in een groenere omgeving bewegen.’

Co-creatie met bewoners

Een belangrijk principe in de nieuwe aanpak is co-creatie. De ontwerpers zetten verschillende tools in om bewoners te betrekken, van wandelingen door de tuinen tot kaartspellen en inspiratiebeelden. ‘We beginnen met wat bewoners belangrijk vinden, zoals speelplekken of zithoekjes, en breiden dat samen met hen uit’, zegt Ligtenberg. ‘Een succesvolle binnentuin heeft niet alleen een mooi ontwerp nodig, maar ook activiteiten die mensen aantrekken en duidelijke afspraken over wie wat onderhoudt.’

In september 2024 vond het Binnentuinenfestival plaats, waarbij bewoners actief meedachten over de plannen. ‘We organiseerden een buurtfestival en het samen bouwen van hutten. Stap voor stap hebben we relaties opgebouwd tussen bewoners onderling en met de ontwerpers, maar ook tussen de gemeente en de corporaties. Sterke relaties zijn de basis voor een succesvol project’, aldus Ligtenberg.

De corporaties zien steeds meer dat vastgoed en buitenruimte onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, weet Vooijs. ‘De crux is dat we met een grote renovatie van de woningen meteen de binnentuinen meenemen. Zo werken we aan de kwaliteit van de woningen en de buitenruimte. Je kunt niet een prachtige nieuwe woning maken en vervolgens een binnentuin inlopen die vijftig jaar gedateerd is.’

De binnentuinen krijgen ook een rol in zogeheten klimaatadaptatie, met aandacht voor wateropvang en het verminderen van hittestress. ‘Sowieso gaan we niet zomaar bomen kappen die te groot zouden zijn geworden. Er komen eerder bomen bij. Dat kan helpen bij het verkoelen in hete zomers. Maar ook de aanleg van wadi’s voor opvang van water is belangrijk.’

Nieuwe beheermodellen

Een cruciale vraag is hoe de binnentuinen op lange termijn beheerd gaan worden. Uit het onderzoek naar inspirerende tuinprojecten in Den Haag en elders kwam een ‘menukaart’ tot stand met verschillende scenario’s voor beheer. Een veelbelovend concept is de tuinmeester, een nieuwe functie die klein onderhoud doet, bewonersbetrokkenheid organiseert en een vast gezicht is in de binnentuin. ‘Het beheer kan eerst door een tuinier gedaan worden en later door de bewoners zelf. Je kunt het namelijk niet van de ene op de andere dag invoeren. Daar is tijd en energie voor nodig’, verklaart Ligtenberg.

Ligtenberg ziet dat het project de relatie tussen bewoners en gemeente verbetert. “Bewoners vertrouwen de gemeente vaak niet meer en voelen zich niet gehoord. Het herstellen van die relatie is belangrijk. Bewoners voelen slachtofferschap door geen zeggenschap te hebben. Als je dat kunt omdraaien, kun je stappen zetten. Door zeggenschap te geven, kun je de wijk echt verbeteren.” Vooijs: “We zeggen altijd: ‘We maken bewoners trots op hun huis.’ Dat doen we door te renoveren. Maar bewoners mogen ook trots zijn op hun wijk én op zichzelf. Die binnentuinen zijn onderdeel van de wijkbeleving. Een mooie binnentuin draagt bij aan het welbevinden.”