De gemeente Utrecht lanceerde in 2023 de Circulaire Grondstoffencorridor. Doel van dit project is om meer bouwmaterialen opnieuw te gebruiken binnen de stad Utrecht. Daarvoor werken marktpartijen en de gemeente samen in verschillende pilotprojecten. ‘We moeten een hele nieuwe keten opbouwen en nieuwe samenwerkingsverbanden activeren. Alleen samen kunnen we de stap maken van een lineaire naar een circulaire bouweconomie.’
De bouw gebruikt nu nog slechts 8% van de materialen opnieuw. Dat kan en moet beter. De bestaande gebouwenvoorraad moet de komende decennia dienen als materialendepot voor nieuwbouw. Gebouwen zullen niet gesloopt, maar geoogst moeten worden. Om deze ontwikkeling in gang te zetten en te versnellen lanceerde de gemeente Utrecht eind 2023 de Circulaire Grondstoffencorridor.
‘Dit belangrijke thema willen we samen met de markt oppakken’, stelt Maarten Hensbroek, projectleider vanuit de gemeente. ‘Samen met opdrachtgevers, bouwers, architecten, aannemers, slopers en opslag- en verwerkingsbedrijven onderzoeken we wat de mogelijkheden en moeilijkheden zijn van circulair slopen en bouwen. Dat doen we in werkgroepen en pilotprojecten. Samen leren we hoe we de circulaire bouweconomie vorm kunnen geven.’
De Circulaire Grondstoffencorridor is inmiddels een jaar onderweg en Hensbroek is enthousiast over de voortgang. ‘Er zit veel energie op en er komt steeds meer energie bij. We zien allerlei kansen ontstaan en we leren elkaar steeds beter kennen.’ Dat laatste is nodig ook, denkt Hensbroek, want de stap naar een circulaire bouweconomie is niet eenvoudig. Processen zullen radicaal anders ingericht moeten worden en opdrachten anders vormgegeven.
‘We moeten met z’n allen uit de huidige manier van werken stappen. De schotten tussen de verschillende partijen moeten weg en we zullen vanaf het begin van projecten samen moeten optrekken. De sloper en de architect, de opdrachtgever en de aannemer, de bouwer en de leverancier, ze zullen allemaal in een open proces moeten streven naar maximaal hergebruik van materialen. Dat kan alleen als we kennis uitwisselen en samen leren van projecten. De antwoorden zullen we gaandeweg moeten vinden.’
‘Alleen door te beginnen en lerend te onderzoeken kunnen we de transitie naar een circulaire bouweconomie maken’
Een van de grote uitdagingen voor de circulaire bouweconomie is opslag. Waar blijven de materialen tussen demontage en hergebruik? Wie slaat deze materialen op en bewerkt ze als dat nodig is? En hoe ontstaat er overzicht op deze voorraad? Hensbroek:
‘We hebben hubs nodig waar deze materialen en grondstoffen worden opgeslagen en een soort markplaatsen voor gebruikte materialen. Daar wordt door verschillende partners van ons aan gewerkt. Zo hebben Level-vijf en Adex Groep materialenhubs opgestart en werkt Repurpose aan het organiseren van hergebruik in en tussen projecten. Die stromen komen nu op gang. Maar daar zijn zeker nog verbeterslagen in te maken. We moeten dat proces nog beter stroomlijnen en nog beter overzicht krijgen op welke materialen er beschikbaar zijn.’
In verschillende pilotprojecten werkt de gemeente Utrecht met partners aan het opbouwen van kennis. Zo heeft de gemeente ook zelf inmiddels een circulaire hub opgetuigd waar materialen worden verwerkt. Eén van de hallen van de jaarbeurs wordt circulair gesloopt en in een project met woningcorporatie Bo-Ex worden betonnen geveldelen uit een oude flat op locatie bewerkt voor hergebruik.
‘Dat is een heel mooi project in de wijk Overvecht. Op het sloopterrein is een speciale hal opgebouwd waarin de betonnen gevelelementen worden gezaagd en bewerkt. Deze elementen worden straks toegepast in de nieuwbouwflat die op de plaats van de oude flat komt. Hiermee besparen we behoorlijk op grondstoffen en maken we een grote klapper qua CO2-reductie.’
Een ander pilotproject onder de vlag van de Circulaire Grondstoffencorridor is de realisatie van Kindcentrum Cartesius. Dit kindcentrum wordt energieneutraal (ENG) en moet straks het meest duurzame en circulaire gebouw van Nederland worden.
Hensbroek: ‘De school heeft een biobased houten constructie en is natuur-inclusief. In het ontwerp van NEXT Architects is in opdracht van de gemeente samen met Repurpose gekeken hoe circulariteit zo goed mogelijk geïmplementeerd kan worden in dit project. Zo wordt er zoveel mogelijk gebruik gemaakt van circulaire materialen en wordt het een compleet demontabel gebouw. In het ontwerpproces is heel nadrukkelijk gekeken naar losmaakbaarheid, want in die losmaakbaarheid zit de sleutel tot een echt circulaire bouwproces.’
Over veertig tot vijftig jaar moet een groot deel van de gebouwen ‘makkelijk’ uit elkaar te halen zijn. Maar tot die tijd hoeven we niet stil te zitten volgens Hensbroek. ‘Er kan nu ook al heel veel, zowel qua hoogwaardig hergebruik van bouwmaterialen als qua hergebruik van grondstoffen. Dat vraagt wel om een andere kijk op de bouw. We moeten processen echt anders inrichten en opdrachten anders vormgeven. We moeten de hele keten hierbij betrekken en het beleid hierop aanpassen. Daar wordt momenteel hard aan gewerkt binnen de gemeente. Op die manier komen we tot een nieuwe inzichten en een nieuwe manier van samenwerken. Belangrijk, want we hebben elkaar keihard nodig in deze transitie.’
‘Processen in de bouw zullen radicaal anders ingericht moeten worden en opdrachten anders vormgegeven’
De komende jaren zullen gemeenten samen met marktpartijen de stap naar voren moeten zetten, stelt Hensbroek. ‘Alleen door te beginnen en lerend te onderzoeken kunnen we die transitie naar een circulaire economie maken. Dat gaat met vallen en opstaan, maar dat begint met het weghalen van de schotten. Te lang is de bouw opgedeeld in allerlei hokjes. Het is hoog tijd die hokjes weg te halen en samen aan de slag te gaan. Zo kunnen we samen werken aan de wereld van morgen, de projecten van morgen en de organisaties van morgen.’
Deelnemers aan het EFRO-project zijn:
Gemeente Utrecht
GBN groep
Adex Groep
Bo-Ex
Repurpose
Level-vijf
Hogeschool Utrecht