ICSadviseurs zet in op toegankelijkheid en inclusie: iedereen moet zich welkom en thuis voelen op school
10 december 2025
Er komt steeds meer aandacht voor inclusie en toegankelijkheid in het onderwijs. Toch worden deze thema’s nog vaak onvoldoende meegenomen bij nieuwbouw- en renovatieprojecten. Met interactieve tools maakt ICSadviseurs het voor opdrachtgevers makkelijker om de lat een stuk hoger te leggen dan het Besluit Bouwwerken Leefomgeving.
Het thema inclusie staat volop in de belangstelling. Speciaal onderwijs is in ontwikkeling en in 2023 heeft de Rijksoverheid de Werkagenda Route naar inclusief onderwijs in 2035 gelanceerd. Sinds het begin van dit jaar is er zelfs een NEN-norm voor Universele Toegankelijkheid, de NEN 9120. Een goede ontwikkeling volgens Ellen Bisschoff, senior adviseur bij ICS. Toch mogen de ambities van opdrachtgevers volgens haar best nog wat worden aangescherpt. Twee interactieve tools, een PvE-module en een Inclusiematrix, helpen om de discussie met opdrachtgevers op gang te brengen en hun eigen missie, visie en kernwaarden te vertalen naar toegankelijkheidseisen.
‘Kinderen willen vooral graag gewoon zijn en mee kunnen doen’
Ellen Bisschoff, Senior adviseur bij ICS
‘Ongeveer 13% van de Nederlanders heeft een beperking en 5% van de kinderen in Nederland zijn aangewezen op speciaal onderwijs. Vaak is dat ver van hun huis, vanwege een beperking of een chronische ziekte die specialistische expertise en aangepaste huisvesting vraagt.’ Die kinderen hebben volgens Bisschoff minder de mogelijkheid om het onderwijs te kiezen dat qua niveau en type bij hen past. En dan is er ook nog een groei in het aantal ‘thuiszitters’: kinderen voor wie het, ondanks alle inspanningen, lastig blijkt passend onderwijs aan te bieden. Allemaal redenen om meer en beter in te zetten op inclusief en toegankelijk onderwijs.
Huisvestingsvisie
Ondanks de groeiende aandacht voor het onderwerp, wordt inclusie nog te vaak onvoldoende meegenomen in huisvestingsprojecten, merkt Bisschoff: ‘Dan staat er in één zin in het technisch programma van eisen dat het gebouw moet voldoen aan het Handboek voor Toegankelijkheid. Maar dat is veel te algemeen. Het zegt weinig over hoe dit thema zich verhoudt tot de onderwijs- en huisvestingsvisie, wat de ambities precies zijn en welke minimum eisen er gesteld worden. Het wordt bovendien zelden getoetst tijdens het ontwerptraject of na oplevering. Het is daarmee veel te vrijblijvend.’
Ook het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (Bbl) beschrijft de eisen voor toegankelijkheid slechts summier volgens Bisschoff. ‘In onze PvE-trajecten dagen we onze opdrachtgevers uit om de inclusie-lat hoger te leggen en al aan de voorkant van een nieuwbouw- of renovatieproject goed na te denken over hoe de thema’s inclusie en toegankelijkheid ingebed kunnen worden in het ruimtelijk-functionele en het technische programma van eisen.’
Bij de renovatie van Christelijke Scholengemeenschap De Goudse Waarden in Gouda is een hellingbaan verweven in de trap om gelijkwaardige toegankelijk te creëren. Fotocredit: Ronald Tilleman Photography en Gortemaker Algra Feenstra architects
Prioritering
Een heldere visie op inclusie is de eerste stap naar inclusieve en dus ook toegankelijke onderwijsgebouwen. Voor het ‘smart’ omschrijven van toegankelijkheidseisen gebruiken veel opdrachtgevers de Integrale Toegankelijkheid Standaard of de NEN 9120. Deze normen hebben volgens Bisschoff veel toegevoegde waarde, maar raken in het ontwerpproces gemakkelijk uit zicht zonder goede duiding en prioritering. ‘Er moet verbinding worden gemaakt met de kernwaarden van de opdrachtgever. Dan gaan deze normen en standaarden pas echt leven.’
Inclusieve huisvesting gaat hierbij verder dan toegankelijke huisvesting. ‘Het gaat niet enkel om hellingbanen, liften en brede deuren. Het gaat ook om de zachte kanten van inclusie en gelijkwaardig kunnen meedoen. Het zijn juist die zachtere kanten die wij in onze PvE’s meer aandacht willen geven: het gevoel van welkom zijn, verbinding, autonomie en talentontwikkeling. Alle leerlingen moeten zich welkom en thuis voelen in een school. Dat zijn zaken die voor onze opdrachtgevers enorm belangrijk zijn.’
‘Wij dagen opdrachtgevers uit om de inclusie-lat hoger te leggen’
Ellen Bisschoff, Senior adviseur bij ICS
Steeds meer scholen hebben in de centrale hal een tribunetrap; mooi, maar hoe inclusief is zo’n trap eigenlijk?
Inclusiematrix
Door de smart eisen voor toegankelijkheid te verbinden aan de onderwijs- en nhuisvestingsvisie wordt het belang van inclusie voor opdrachtgevers duidelijker. Bisschoff: ‘We vergroten hiermee de kans op een goede en zorgvuldige ontwerpuitwerking en realisatie. Voor aanvullende voorzieningen voor specifieke doelgroepen hebben we bovendien een Inclusiematrix ontwikkeld. Hiermee vertalen we de behoeften van leerlingen en medewerkers op het gebied van veiligheid, uitdaging, talentontwikkeling, regie, structuur, verbinding en gezondheid in de verschillende huisvestingelementen.’
Nieuwbouw- en renovatieprojecten worden met deze aanpak niet per se duurder, stelt Bisschoff. ‘Dat is een wijdverspreid misverstand. Uit Europees onderzoek blijkt dat de meerkosten van toegankelijk bouwen maximaal 1 à 1,5 procent bedragen. Het wordt wel flink duurder als gebouwen na verloop van tijd aangepast moeten worden, omdat toegankelijkheid niet goed is meegenomen in het ontwerpproces. Belangrijk dus dat de architect in de ontwerpfase oog heeft voor zaken als slim dubbelgebruik, handige clustering van ruimten en voorzieningen, passend kleurgebruik en de juiste maatvoering.’
Toetsing
Om er zeker van te zijn dat de thema’s inclusie en toegankelijkheid goed worden meegenomen in een ontwerp, raadt Bisschoff opdrachtgevers aan om een specialist het ontwerp te laten toetsen. ‘Er zijn meerdere partijen zoals Accessibility, PBT-consult en Ongehinderd die dergelijke toetsen uitvoeren. Zij kunnen partijen eventueel ook ondersteunen met ontwerpbegeleiding. Dan weet je als opdrachtgever zeker dat er met de juiste focus naar deze thema’s gekeken wordt.’
Opdrachtgevers kunnen zelfs nog een stap verder gaan en hun gebouwen laten certificeren. Bijvoorbeeld met het ITS Keurmerk. Dit keurmerk geeft aan dat een gebouw voldoet aan de Integrale Toegankelijkheid standaard. ‘Als dit aan de voorkant wordt meegenomen in een programma van eisen, dan geeft dat een signaal aan het ontwerpteam en de projectmanager. Het werkt als stok achter de deur om inclusie en toegankelijkheid goed mee te nemen in het ontwerpproces en hier daadwerkelijk op te sturen.’
In het Prisma College in Arnhem vormt een hellingbaan het speelse middelpunt van de centrale hal. De hellingbaan verbindt twee verdiepingen en is zowel functioneel als symbolisch. Architect Erik Wiersma: ’We zien die hellingbaan als het vieren van de zelfredzaamheid. Alle leerlingen kunnen elkaar spelenderwijs helpen in een veilige omgeving die zelfvertrouwen stimuleert.’ Foto: Bert Rietberg
Nieuwbouw versus renovatie
Waar inclusie bij nieuwbouw eenvoudig kan worden meegenomen in het ontwerp- en realisatieproces, vraagt dit bij renovatieprojecten in de meeste gevallen om meer creativiteit. Gebouwen hebben vaak structurele beperkingen, er is niet altijd voldoende ruimte voor aanpassingen en er moet rekening worden gehouden met het behoud van de originele architectuur. Vooral bij oude gebouwen en monumentale panden levert dit volgens Bisschoff nog vaak een ingewikkelde puzzel op. Maar het kan wel, is haar stellige overtuiging.
‘Het realiseren van zo inclusief mogelijke huisvesting vraagt bij renovatie een meer pragmatische benadering. Deze gebouwen mogen niet zomaar worden aangepast. Het inbedden van inclusie in de renovatieplannen vraagt dan extra aandacht en inzet van alle betrokken partijen. Maar met de juiste visie en focus en met slimme ontwerpoplossingen is ook dit vastgoed toegankelijk en inclusief te krijgen.’
Maatschappelijke missie
Voor Bisschoff en haar collega’s blijft het vooral zaak om inclusie en toegankelijkheid goed bij opdrachtgevers tussen de oren te krijgen. ‘De verantwoordelijkheid voor inclusieve schoolgebouwen ligt bij de opdrachtgevers, maar adviseurs kunnen hierin zeker een sturende rol spelen. Bij ICSadviseurs zien we het als onze maatschappelijke missie om zo goed mogelijk bij te dragen aan inclusieve onderwijshuisvesting; aan scholen waar iedereen zich welkom, thuis en veilig voelt. Met onze interactieve tools proberen we dit samen met de opdrachtgevers zo goed mogelijk in te vullen.’
