Het institutionele zorgsysteem loopt op z’n laatste benen. Het knelt aan alle kanten en dat heeft grote gevolgen voor het zorgvastgoed. Veel vastgoed sluit niet meer aan op de behoeften en eisen van deze tijd. Ook moet er fors bijgebouwd worden om de scheiding van wonen en zorg in goede banen te leiden. Investeringen in de stenen zijn hard nodig voor duurzame en efficiënte zorg. Om het personeelstekort het hoofd te bieden zijn bovendien nieuwe woonzorgconcepten nodig. Zorg moet hierbij worden teruggebracht in de gemeenschap.
Individualisering heeft de maatschappij de afgelopen decennia minder weerbaar gemaakt. De zorg is systematisch uit de gemeenschap gehaald. Het is hoog tijd om de zorg weer terug te brengen in die gemeenschap. We zullen weer moeten leren om voor elkaar te zorgen. Dat vraagt om een ingrijpend transformatie van de zorg en het zorgvastgoed. Alleen op die manier kunnen we de zorg toekomstbestendig maken.
Passende zorg in een passende omgeving. Dat wordt het adagium.
Personeelstekorten wordt een steeds groter probleem in de zorg. Er staan inmiddels ruim 50.000 zorgvacatures open en dat aantal zal de komende jaren fors toenemen. Om straks iedereen passende zorg te kunnen bieden, moet de zorg anders worden georganiseerd. De administratieve last moet omlaag, er moet meer worden ingezet op preventieve gezondheid en zelf- of samenredzaamheid, en werken in de zorg moet aantrekkelijker worden gemaakt.
Het aantal transacties op de zorgvastgoedmarkt daalde in 2023 fors. Het transactievolume kwam uit op 626 miljoen euro, een daling van 57% ten opzichte van 2022. Ook werd er in 2023 slechts 428 miljoen euro in nieuwbouw geïnvesteerd, 31% minder dan in voorgaande jaren. Ondanks die dalingen, tonen beleggers optimisme in dit segment voor de komende jaren. De bereidheid om te investeren blijft groot met een beschikbaar kapitaal van circa 4,5 miljard tussen 2024 en 2026.
Er liggen mooie kansen in het herontwikkelen van oud zorgvastgoed en zorgterreinen.
Woonzorgvisies
De plannen voor toekomstbestendige woonvormen voor alle doelgroepen krijgen vorm in woonzorgvisies. Gemeenten zijn vanaf 2026 verplicht een woonzorgvisie op papier te hebben. Hierin worden regionale woon- en zorgbehoeften in kaart gebracht. Gemeenten geven daarmee meer verdieping aan de verbinding tussen wonen, welzijn en zorg voor verschillende aandachtsgroepen.
Passende woonvormen
Om ouderen zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen laten wonen, met zorg als dat nodig is, zijn meer passende woningen nodig. De totale nieuwbouwopgave die er ligt: 290.000 extra woningen voor ouderen tot en met 2030, waarvan 170.000 zogeheten nultredenwoningen, 80.000 geclusterde woonvormen en 40.000 zorggeschikte woningen. Corporaties zullen een deel hiervan voor hun rekening nemen.
We hebben andere woonvormen nodig die beter zijn toegespitst op de groeiende zorgvraag.
Herontwikkelen zorgvastgoed
Herontwikkeling van zorgvastgoed biedt mooie kansen. Zowel voor de zorg als voor woningbouw. Het vastgoed sluit daardoor beter aan bij de (zorg)vraag en het levert in de meeste gevallen kostenbesparingen op. Herontwikkeling biedt zodoende uitkomst voor de huisvestingsvraagstukken van zorgpartijen als ook een belangrijke bijdrage aan de doorstroming op de woningmarkt.
Nieuwe woonzorgconcepten
Er is niet alleen grote behoefte aan nieuwe woningen, maar ook aan nieuwe woonvormen. Goede woonzorgconcepten kunnen de zorg flink ontlasten. In deze nieuwe woonomgevingen worden ouderen gestimuleerd om zo lang mogelijk zelfstandig en actief te blijven. Deze woonvormen, zoals het ‘knarrenhof’, zorgen voor een vloeibare overgang van thuis naar het verpleeghuis.
We bouwen niet voor vandaag, maar voor morgen. Dat vraagt om een goede visie op de toekomst.
Ontmoetingsgericht bouwen
Om zelf- en samenredzaamheid te stimuleren en de groeiende eenzaamheid onder ouderen tegen te gaan, moet ontmoetingsgericht bouwen de norm worden. Bij de inrichting van gebouwen, wijken en buurten moet hier nadrukkelijk op gestuurd worden. Pleinen, parkjes en moestuinen kunnen ontmoetingen stimuleren en de gemeenschapszin vergroten. Dat vraagt wel om goede integrale plannen en samenwerking tussen verschillende partijen en sectoren.
De community manager
Een gemeenschap of community ontstaat niet vanzelf. Gebouwen en gebieden die ontworpen zijn op ontmoeting hebben ook behoefte aan een verbindend en sturend persoon. Een community manager kan bewoners samenbrengen, activiteiten organiseren, mensen ondersteunen bij welzijnsvragen. Zo ontstaan sterke community’s waarin mensen naar elkaar omkijken.
De mens vanuit positieve gezondheid benaderen, geeft minder druk op de zorg.
Positieve gezondheid
Positieve gezondheid is een bredere kijk op gezondheid, uitgewerkt in zes dimensies: lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen en dagelijks functioneren. De benadering stelt niet de ziekte, maar betekenisvol leven centraal. De nadruk ligt op veerkracht, eigen regie en aanpassingsvermogen en niet op de beperkingen of ziekte zelf. Deze benadering biedt niet alleen kansen voor patiënten en burgers, maar ook voor professionals in zorg.
Blauwe zones
Blauwe Zones zijn plekken op aarde waar mensen langer en gezonder leven dan elders op de wereld. Deze plekken hebben vijf belangrijke gemeenschappelijke kenmerken: verbondenheid met elkaar, het hebben van een levensdoel, dagelijkse beweging, geen stressvol leven en met mate eten. Die elementen vormen de basis voor een gezond en gelukkig leven. Bij het ontwikkelen van zorglocaties kunnen deze elementen worden toepassen. Daarmee bieden we preventieve zorg zodat later minder ’echte’ zorg nodig is.
Bij het bestaand vastgoed ligt een enorm potentieel voor verduurzaming.
Technische ondersteuning
Zorgtechnologie bevordert de zelfstandigheid van gebruikers en ondersteunt zorgverleners. Er zijn inmiddels allerlei risico- en veiliheidsoplossingen voor in en om huis. Zelfmeetapparatuur voor sportactiviteiten en beweeg- of leefpatronen bevordert een gezonde levensstijl en data-analyse en slimme software maken processen efficiënter. De belangrijkste opbrengst is echter dat mensen langer veilig zelfstandig kunnen wonen.
Verduurzamen vastgoed
De zorg is verantwoordelijk voor 7% van de Nederlandse CO2-uitstoot, en gebruikt ongeveer 13% van de grondstoffen in Nederland. Verduurzaming van de zorg is dan ook van groot belang. De helft van de zorgorganisaties zijn hier inmiddels mee bezig. Het Expertisecentrum Verduurzaming Zorg (EVZ) ondersteunt de sector hierbij. Ze monitoren de vooruitgang en bieden kennis en tools voor de strategische verduurzaming van vastgoed en organisaties.
De CO2-routekaart
De CO2-routekaart laat zien op welke manier een zorgorganisatie werkt aan de klimaatdoelen. Het geeft inzicht in de ingeplande maatregelen en de verwachtte CO2-emissiereductie. Met de routekaart is het voor zorgorganisaties makkelijker om regie te houden over het verduurzamen van het vastgoed. Het EVZ werkt aan het harmoniseren van de routekaart-aanpak met bestaande wetgeving en informatieplicht.
Stijgende lasten en tekorten dwingen de zorgsector tot meer efficiëntie en andere keuzes.
Integrale keuzes
Uit onderzoek blijkt dat ruim 13% van de zorgorganisaties een verlieslatende (zorg)exploitatie heeft. Tegelijkertijd moet er volop geïnvesteerd worden in de uitbreiding en verduurzaming van zorgvastgoed. Organisaties komen steeds vaker voor de integrale keuze te staan hoe het vastgoed met andere sturing kan bijdragen aan de zorg. Dit vraagt wel om een goede vastgoedstrategie voor de gehele portefeuille en voor de lange termijn.
Domeinoverstijgende samenwerking
De samenleving wordt steeds complexer en dat vraagt om domeinoverstijgende samenwerking. Samenwerking tussen gemeenten, corporaties, zorgorganisaties, zorgverzekeraars en zorgkantoren leidt onder andere tot betere zorg thuis en daarmee minder druk op verpleeghuizen en eerstelijnszorg. De Thuisplusflats in Rotterdam zijn hier een mooi voorbeeld van. Het aantal zorg-fte’s in deze flats is door de samenwerking drastisch teruggebracht.
We moeten oppassen dat welzijnsvragen niet een zorgantwoord krijgen.
Participatie
Met participatie betrekt de wetgever burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties bij een omgevingsplan. Ook bij het (her)ontwikkelen van zorgvastgoed speelt participatie een belangrijke rol. Door mensen te laten meedenken over ontwikkelingen komen ze uit de weerstand-stand. Dat vraagt om goede inrichting van participatietrajecten. Daarmee komt er meer ruimte voor lokaal maatwerk en wordt onnodige vertraging van projecten voorkomen.
De Nationale Trendradar Zorgvastgoed Care 2024 is samengesteld op basis van gesprekken met bestuurders van zorgorganisaties en andere professionals uit de zorgsector. In de Trendradar belichten wij de grootste gemene deler trends waarmee zorgorganisaties nu te maken hebben of gaan krijgen.