Alles bij KOSMO Kinderopvang staat in het teken van duurzaamheid, ook de gebouwen. En dat wordt gewaardeerd. De Kleine Maatjes in Wierden, een circulair en energie-neutraal pand, won de Publieksprijs Nationale Houtbouwprijs 2024. ‘Ouders schrijven zich massaal in.’
Als KOSMO Kinderopvang een nieuw gebouw nodig heeft, realiseert eigenaar Sebastiaan Dekkers zich voor het eerst hoe vervuilend de traditionele bouw eigenlijk is. Dat moet anders, besluit hij meteen. Maar een duurzame aannemer die aan zijn wensen kan voldoen, is niet te vinden. En dus richt hij met een aantal vrienden Tala op, een bouwbedrijf dat het radicaal anders doet.
‘Je moet wel een beetje gek zijn om daar alleen met een missie en een droom aan te beginnen en er miljoenen in te steken’, geeft hij lachend toe.
Toch is onlangs de bouw gestart van het derde biobased kinderdagverblijf dat KOSMO, Tala en Nijhoff Architecten, alle drie gevestigd in Oost-Nederland, samen hebben ontwikkeld. Voorganger De Kleine Maatjes, gemaakt van CLT-elementen tot wel 14 meter, won de Publieksprijs Nationale Houtbouwprijs 2024. Een mooie opsteker.
Elke kinderopvangorganisatie wil er volgens Dekkers aan bijdragen dat een kind kan opgroeien tot een evenwichtig persoon. ‘Je kunt je alleen op het kind richten, maar geluk en welzijn van een persoon hangen ook af van de omgeving. Onze filosofie is dat je die omgeving moet beïnvloeden. De grootste uitdaging van dit moment is de opwarming van de aarde en het verdwijnen van de leefbaarheid. Hittestress draagt niet bij aan het welzijn van een persoon. De stikstofcrisis leidt tot een verschraling van de biodiversiteit en van natuur in zijn algemeen. Gewoon vanuit de gedachte dat je het opgroeiende kind een fijne toekomst en gelukkig leven wil geven, probeer je de uitstoot zoveel mogelijk te beperken.’
De klimaatimpact die je met een biobased gebouw kunt bereiken is enorm, de meerprijs beperkt. Zo’n 5 procent, schat Dekkers. Een no-brainer dus om voor biobased te gaan. ‘Als wij dit specifieke gebouw op traditionele wijze hadden gebouwd, hadden we 200 ton CO₂ uitgestoten. Nu slaan we 200 ton CO₂ op. Bovendien staat er voor minstens vijftig, maar misschien wel honderd jaar een gebouw dat een enorme positieve impact heeft op de leefomgeving van de kinderen en de medewerkers. Als je ziet wat het aan klanttevredenheid en nieuwe instroom oplevert, dan is het elke euro waard.’
‘Geluk en welzijn van een persoon hangen ook af van de omgeving’
Tala is voortdurend op zoek naar optimalisatiemogelijkheden om de kosten nog verder te drukken. Voor woningen maken ze al 3D-modules inclusief sanitair en keuken. Er is onderzocht of De Kleine Maatjes ook modulair geproduceerd kon worden, vertelt Ellen Vossebeld van Nijhoff Architecten. ‘We werkten met een bouwteam, dus we zaten vanaf het begin samen om tafel. Kunnen we een kinderdagverblijf maken van kant-en-klare modules die je op een aanhanger zet en aan elkaar koppelt, vroegen we ons af. We hebben er lang op gepuzzeld, maar het kwam toch steeds niet goed uit. Dat heeft ermee te maken dat je voor de slaapkamers kleine hokjes moet maken die niet lekker in een module passen.’
De plattegrond was sowieso een behoorlijke puzzel, want een kinderopvang moet aan allerlei wettelijke voorwaarden voldoen. Voor ieder aanwezig kind moet er bijvoorbeeld 3,5 m² binnenspeelruimte zijn. Daarnaast was de kavel nogal krap en was het lastig om met standaardmodules aan de eisen van Welstand te voldoen. Het bestaande kinderdagverblijf, een voormalige school, blijft namelijk in gebruik. ‘Gelukkig is het gelukt om het gebouw goed in te passen in de omgeving.’
‘Naast gezond, circulair en losmaakbaar moest het pand ook kindvriendelijk zijn’
Naast gezond, circulair en losmaakbaar moest het pand uiteraard ook kindvriendelijk zijn, vertelt Vossebeld. ‘We hebben het gebouw aangepast aan de maat van de kinderen. De vierkante ramen verspringen in hoogte, zodat ook de kleintjes de verbinding met buiten kunnen maken. Voor de grote ramen is een bankje geplaatst waar ze vaak naar de bomen zitten te kijken.’ De gevelbekleding was volgens haar nog wel een punt van discussie. ‘KOSMO wilde het liefst een onderhoudsvrije gevel. Maar biobased gevelplaten hebben vaak vrij neutrale tinten. We hebben uiteindelijk gekozen voor een verduurzaamd vuren gevelbekleding met vrolijke, heldere accenten in de kleuren van KOSMO.’
Vanwege de brandveiligheid en geluidsoverdracht is een deel van de wanden bekleed. Toch is ook van binnen veel hout zichtbaar gebleven. Volgens Ieke Selen, architect/mede-oprichter van Tala, is geluid bij deze houtbouwmethode een belangrijk aandachtspunt. ‘Zeker bij een kinderdagverblijf. De Kleine Maatjes heeft dat heel goed voor elkaar, daar ben ik echt trots op.’
Toen Tala en Nijhoff Architecten vier jaar geleden met hun eerste kinderdagverblijf begonnen, zijn ze bij een aantal gebouwen gaan kijken, vertelt Selen. ‘We vonden de akoestiek en het contactgeluid echt slecht. We hebben dat inmiddels goed verfijnd en nu is er geen verschil tussen een betonnen gebouw en dit pand. Dat komt grotendeels doordat we die vloer verzwaren met een losse zandlaag. Die is geïsoleerd, zodat die ook dempt. Dat werkt perfect.’
In Duitsland is het veel gebruikelijker dat kinderopvangorganisaties voor houtbouw kiezen, vertelt Selen. ‘Er zijn daar ook veel meer onderzoeken over de positieve effecten op het welbevinden van kinderen. Mensen ervaren het binnenklimaat en het materiaal als veel prettiger. Het is mooi om te zien dat de kinderen lekker tegen het hout zitten. Een houten muur is veel aaibaarder dan een gestucte wand.’
De keuze voor CLT en houtvezelisolatie zorgt ervoor dat het gebouw dampopen is. Selen: ‘De traditionele bouw en ook de houtskeletbouw zijn vaak meer een regenjas. Dit is meer een cortexjas die gewoon ademt. Is het vochtig in de ruimte, dan gaat het vocht de wand in en vice versa.’
Een voordeel van de lichte constructie is dat het minder warmte opneemt en ’s nachts gemakkelijker terug te koelen is. Bij traditionele bouw duurt het lang voordat die warmte weer uit het gebouw is.’
In De Kleine Maatjes is ervoor gekozen om de ruimtes zo hoog mogelijk te maken. ‘Als er voldoende kuubs in zo'n ruimte zitten, loopt de CO₂-concentratie minder snel op.’ Deze manier van bouwen zorgt voor een enorme besparing op gebied van stikstof en CO₂. De impact op de omgeving tijdens de bouw is veel kleiner en ook de stikstofuitstoot tijdens de bouw. De m²-prijs is volgens Selen redelijk concurrerend. ‘Er zijn zoveel pluspunten aan biobased dat je je afvraagt waarom niet elke kinderopvangorganisatie hiervoor kiest.’
‘In Duitsland is het gebruikelijk dat kinderopvangorganisaties voor houtbouw kiezen’
‘We gebruiken nu houtvezelisolatie, maar wij willen heel graag naar lokaal geteelde gewassen zoals olifantsgras, hennep en vlas’, droomt Selen. ‘Dat je gewoon in de Achterhoek oogst en daar ook bouwt met materialen die in datzelfde jaar nog stikstof en CO₂ hebben opgeslagen. Daar zijn we volop mee bezig, maar dat gaat langzamer dan ik had gewild. Er moet een kringloop op gang gebracht worden van boeren die produceren, verwerkers die er isolatiematten van maken en bouwers die het gebruiken in de gebouwen.’ Laatst kreeg hij nog een mailtje van een boer: ik heb anderhalve hectare olifantsgras staan. ‘Dat is hartstikke leuk, maar het moet ook verwerkt worden. Daar ontbreekt het nu nog aan.’