De tijd tussen het opleveren van het Integraal HuisvestingsPlan (IHP) en de realisatie van onderwijsprojecten is veel te lang. Maarten Groenen van ICSadviseurs, heeft menig IHP opgesteld en komt na een aantal jaren terug bij gemeenten voor een herijking. Met teveel regelmaat constateert hij dat er dan slechts enkele projecten daadwerkelijk gerealiseerd zijn. Dat moet en kán anders, zegt hij.
Het traject om te komen tot een IHP is intensief. Er moet een visie komen op het onderwijs, met doorvertaling naar huisvesting. Welke partijen willen we betrekken, welke kindvoorzieningen zijn nodig? En hoe staan de gebouwen ervoor? Het is een traject van visie ontwikkelen, inventariseren, analyse én prioriteren.
Groenen: ‘Het passeren van het IHP door de gemeenteraad is een prachtig sluitstuk van zo’n traject. Maar feitelijk is het pas het begin van de vervangings- en verduurzamingsslag. De koers is bepaald, de neuzen staan dezelfde kant op, we weten wat er te doen is. Ná het IHP beginnen we écht.’
ICSadviseurs, toen nog Informatie Centrum Scholenbouw, stond aan de wieg van het eerste IHP (zie kader). Groenen: ‘De wereld is wel veranderd. In die allereerste IHP’s werd vooral gekeken of er voldoende lokalen waren. De stap naar realisatie was relatief eenvoudig. Er was behoefte aan nieuwe scholen, er was ruimte en er waren budgetten. De huidige IHP's zijn beleidsrijker geworden. Nu leggen we ambities en visies vast over thema’s als verbinding met de wijk, meer groen op het schoolplein, de verticale samenwerking met onderwijs- of kind-gerelateerde partijen. Maatschappelijke thema’s die raken aan onderwijshuisvesting. Zowel gemeenten als schoolbesturen willen daar ook hun rol en verantwoordelijkheid in nemen. Het IHP kijkt veel meer over de domeinen heen en is dus integraler dan ooit.’
Idealiter ligt er, met het IHP, ook een uitvoeringsplan, zoals dat in de Handreiking IHP wordt voorgesteld. In de praktijk is dit echter niet altijd het geval. ‘We adviseren gemeenten en besturen om de projectstructuur van het IHP vast te houden voor het uitvoeringsplan. Bekijk welke andere partijen betrokken moeten worden en behoudt de projectaanpak. Je benut dan de opgedane kennis en ervaring. En belangrijk, je behoudt ook de energie die ontstaat tijdens het IHP traject.’
‘We zien natuurlijk ook dat gemeenten daarin beperkt zijn. Vooral de capaciteit, de mankracht, en soms ook de expertise ontbreekt om met die uitvoering aan de slag te gaan. In het begrotingsvoorstel van het IHP adviseren we dan ook om budget op te nemen voor het inhuren van expertise of het aanstellen van een projectleider.’
‘Voor de duidelijkheid’, benadrukt Groenen, ‘het ligt niet alleen aan de slagkracht van gemeenten of besturen. De huidige financiering past al jaren niet meer bij al die maatschappelijke thema’s die ondergebracht worden bij het onderwijs. Dat moet echt anders.’
‘Die vertraging in de uitvoering betekent dat we bijna een hele generatie in slechte gebouwen onderwijs geven’
Om de vaak beperkte euro’s zo goed mogelijk in te zetten is strategisch plannen cruciaal, stelt Groenen. Inzetten op zogenaamde wissellocaties voorkomt tijdelijke (nood)huisvesting, wat een aanzienlijke kostenpost scheelt. En je kunt slim aansluiten op de natuurlijke onderhoudsmomenten. 'Als we dan ook nog serieus werk maken van circulair bouwen en rekenen met restwaarde, valt er echt veel te winnen.'
Vanuit het Landelijke Programma Onderwijshuisvesting worden op dit moment tools ontwikkeld om processen en producten voor de realisatie van schoolgebouwen efficiënter te maken.
Standaardisatie en programmatische aanpak is daarbij het devies. 'Eigenlijk precies zoals we dat deden, toen we nog een Informatiecentrum van het Ministerie waren. Dit Programma lost niet alle knelpunten op, maar draagt zeker bij aan de inhaalslag die we moeten maken.'
Groenen: ‘Die vertraging in de uitvoering betekent dat we bijna een hele generatie aan kinderen in slechte gebouwen onderwijs geven. We weten welk effect dit heeft op hun ontwikkeling. Dat is pijnlijk. Alle intenties zijn natuurlijk goed, maar als adviseur wil je uiteindelijk intenties en ambities wáármaken.’
Na de babyboom van de jaren vijftig, begon de bouw-boom: er was grote behoefte aan nieuwbouw van scholen. Het Informatie Centrum Scholenbouw (ICS) werd opgericht met als taak “het verspreiden van goede plannen voor scholen onder ontwerpers, bouwers en gebruikers zelf”. ICS verrichtte onderzoek naar bekostigingsstelsels, gebouwmodellen en ruimtenormering met het Ministerie van Onderwijs als opdrachtgever.
In de jaren zeventig ontstond een planningsvraagstuk: er was zoveel vraag naar nieuwbouw dat het voor het ministerie onmogelijk was om alle aanvragen op afstand te beoordelen.
In 1985 deed ICS onderzoek naar ‘Integrale Huisvestingsplanning’ in de gemeente Groningen. De uitkomsten waren instrumenten die digitaal inzicht gaven in de gebouwenvoorraad en een bestuurlijk overlegorgaan met vertegenwoordiging van alle schoolbesturen. Er werd een systematiek bedacht om alle scholen op één kaart te presenteren, inclusief ruimtetekorten en ruimteoverschotten. Het eerste Integrale Huisvestingsplan was hiermee een feit.
Scholen fuseerden voor meer bestuurlijke slagkracht en voor verbetering van het onderwijs. Daarbij vormden de bestaande gebouwen vaak een belemmering voor samenwerking. Ook hier bood het integrale huisvestingsplan een oplossing, nu met schoolbesturen als opdrachtgever.
In de jaren negentig zijn er ingrijpende vernieuwingen in het onderwijs, zoals het studiehuis en de vorming van het vmbo. Andere vernieuwingen komen voort uit visie van de scholen zelf, met grote impact op docenten. Top down doorvoeren werkte niet: het betrekken van de docenten en de leerlingen blijkt essentieel. Het benutten van hun expertise bij de inrichting zorgde voor geslaagde concepten. De interactieve workshops onder begeleiding van de huisvestingsadviseur waren geboren en sloegen enorm aan. En nog steeds is dit een bepalende succesfactor: alle gebruikers denken mee en voelen zich mede-eigenaar van het gebouw!
ICSadviseurs ontwikkelde zich in de afgelopen 70 jaar van Informatie Centrum Scholenbouw naar dé adviespartner in het maatschappelijk vastgoed. Met opdrachtgevers realiseren we plekken om naar hartenlust te leren, leven, spelen, werken, zorgen en ontmoeten.