Waarom kiezen voor sloop-nieuwbouw, als we ook kunnen renoveren? Die vraag staat centraal in het essay ‘Beter dan sloop’ van journalist en publicist Fred Feddes. In het essay toont Feddes aan dat renoveren gunstiger is voor het klimaat en in veel gevallen ook voor de portemonnee. Hoog tijd dus om de fixatie op sloop-nieuwbouw te doorbreken.
De bouwsector staat voor een zware klimaatopgave. De CO₂-uitstoot van bouwprojecten moet tot 2050 drastisch worden verlaagd. Een belangrijke troef hiervoor is te vinden in de bestaande bouw, zo betoogt Feddes. ‘Er is al zoveel gebouwd in Nederland, en van zo goede kwaliteit, dat de gebouwde voorraad toereikend is voor de meeste hedendaagse en toekomstige behoeften. Voorwaarde is hierbij wel dat we oog krijgen voor de omvang, de kwaliteit en de potentie van de bestaande bebouwing en haar tot bron van kennis, inzicht en handelen maken.’
De eerste en belangrijkste voorwaarde voor duurzame bouw is volgens de journalist dat we stoppen met het slopen van gebouwen die bouwkundig nog lang niet versleten zijn. Gebouwen die met fatsoenlijk onderhoud voor onbepaalde tijd meekunnen. Dat is in zijn ogen zoveel beter dan sloop. De sleutelvraag die hij in het stadsessay opwerpt: ‘waarom zouden we nog slopen, als het haaks staat op de klimaatdoelen en het ook niet meer hoeft?’ Feddes formuleert zelf een kraakhelder antwoord op die vraag: ‘Stop met slopen! Behoud en benut bestaande gebouwen, onderhoud ze, renoveer ze periodiek, en ze kunnen voor onbepaalde tijd mee.’
Sloop en nieuwbouw wordt nog regelmatig verdedigd vanuit de wens tot verdichting of diversificatie. Dat getuigt van een creatieve luiheid die in een tijd van klimaatcrisis niet meer past, schrijft Feddes in het essay. ‘Vrijwel altijd bestaan er gelijkwaardige of betere alternatieven; als je ze maar wilt vinden. Als je je maar in de opgaven en mogelijkheden van het nieuwe klimaat wilt bekwamen.’
Nimeto in Utrecht bestond voor de transformatie uit vijf bouwdelen, gebouwd tussen 1967 en 2016 en doorsneden door een straat. Stichting Mevrouw Meijer voerde in 2018 in opdracht van Nimeto ontwerpend onderzoek uit dat aantoonde dat de oplossing in de bestaande gebouwen kon worden gevonden. Sloop en nieuwbouw bleek niet nodig. Architect Maarten van Kesteren ontwierp het plan voor de grondige renovatie van het schoolgebouw. De grootste ingreep deed hij rond het nieuwe schoolplein, dat voorheen fungeerde als parkeerplaats. Het plein is vernieuwd en groen ingericht en fungeert nu als het hart van Nimeto. Rond het plein zijn de nieuwe, transparante en eenduidige gevels gecreëerd met herkenbare houten kozijnen. Ook is een colonnade toegevoegd, die de onderkant vormt van een nieuwe loopbrug die de twee gebouwen over de weg verbindt. Op drie plekken in beide gebouwen zijn vides gecreëerd. Een van de vides doet dienst als kantine, de andere twee fungeren als praktijklokalen. Om een open leeromgeving te creëren, zijn veel oude gangen verwijderd. Ontmoetingen vinden nu vooral plaats op het nieuwe schoolplein en de vides. Het plein en de vides brengen tevens licht en lucht in de gebouwen, fungeren als oriëntatiepunten en verbinden de gebouwen, vakken en studenten.
Energiek voorwaarts
Steeds meer architecten en stedenbouwkundigen geloven in de kansen van renovatie. Bouwkundig is er heel veel mogelijk en de kwaliteit van de gebouwde omgeving is in de meeste gevallen ruim voldoende. De bal ligt dan ook bij de opdrachtgevers, de gemeenten, de schoolbesturen, de zorgorganisaties. Zij moeten de idee-fixe rond sloop-nieuwbouw loslaten en zich verdiepen in de kansen van renovatie. Zij moeten door de bril van de architect leren kijken naar mogelijkheden van herontwikkeling van vastgoed.
Het essay van Feddes biedt geen volledige, kant-en-klare nieuwe werkwijze, maar het helpt de lezer wel een behoorlijk eind op weg. Het geeft een uitwerking aan de klimaatscenario’s die in vaktermen ‘Refuse’, ‘Rethink’ en ‘Re-use’ heten, en het wijst hiermee de weg naar een fors lagere CO₂-voetafdruk van de bouw- en vastgoedsector. ‘Behoud van bestaande gebouwen, gevolgd door renovatie of transformatie, blijkt steevast klimaatvriendelijker én financieel gunstiger te zijn dan sloop en nieuwbouw’, schrijft Feddes. ‘Ook cijfermatig is er alle reden om energiek voort te gaan met de noodzakelijke omschakeling. Waar wachten we nog op?’
De stadsessay Beter dan Sloop van de hand van Fred Feddes werd in maart gepresenteerd tijdens het symposium Beter dan sloop – Een duurzame ontwikkeling met blijvende gebouwen. Stichting Mevrouw Meijer, EcoQuaestor, Trancity*Valiz, NRP en Erfgoedvereniging Heemschut organiseerden dit symposium om aandacht te vragen voor de noodzakelijke omschakeling van sloop-nieuwbouw naar renovatie. In een volgepakt Nimeto, een getransformeerde mbo-school in Utrecht, werd het eerste boek uitgereikt aan de Utrechtse wethouder Dennis de Vries.
