Eindhoven gaat de komende jaren fors investeren in zijn scholen. Vooruitlopend op een nieuw IHP is het in de wijk Achtse Barrier gelukt om een eigentijdse, duurzame onderwijsomgeving te realiseren. Behalve een school hebben ook de GGD en de kinderopvang hier hun plek. Het nieuwe gebouw voldoet daarmee aan de Eindhovense ambitie dat een school meer is dan zijn onderwijsfunctie.
Tekst: Marco van Zandwijk Fotografie: Koert van As
De komende zestien jaar zullen in Eindhoven maar liefst 44 scholen verspreid door de stad worden aangepakt. Gemeente en schoolbesturen stelden daarvoor begin dit jaar het nieuwe Integraal Huisvestingsplan Onderwijs (IHP) 2025-2040 vast. Met een omvangrijk pakket van 227 miljoen euro aan investeringen kunnen 18 projecten worden opgestart. Bij de uitvoering van het IHP wil het gebruik maken van de ervaringen die zijn opgedaan met bouwprojecten uit de achterliggende periode. Goed voorbeeld is het vorig jaar opgeleverde Spilcentrum Achtse Barrier-Zuid van SALTO-school De Klapwiek. Een school van schoolbestuur SALTO die voor zo’n 315 leerlingen het onderwijs verzorgt.
Als uitgangspunt voor het ontwerp van de vervangende nieuwbouw werd destijds gevraagd om een laagdrempelig, open en licht ontwerp. Structuur en rust waren belangrijk voor Karin Keijzer, directeur van De Klapwiek.
Karin blikt terug: “Enerzijds wil je makkelijk met elkaar in contact kunnen komen, tegelijkertijd moet de instructie in de klas zelf niet verstoord worden. We voorzagen de wens dat rust en structuur daarom noodzakelijk zouden zijn. Als je nu terugkijkt naar het gebouw dat is opgeleverd zien we dat helemaal terug. Zowel in de klassen als op de leerpleinen is het voor leerlingen mogelijk om rustig en zelfstandig te kunnen werken.”
"Door na te denken over wat wel kan, kom je samen verder"
In het ontwerpproces bezocht de directeur samen met de architect enkele andere scholen. “Door zijn jarenlange ervaring wist Niels ons precies te laten zien wat werkt en wat niet werkt”, vertelt Karin. Voor Niels Peters, architect bij SORS architecten, zijn deze bezoeken met de opdrachtgever essentieel. “Als architect bouw je voort op ervaring. Elke school die je ontwerpt, kan daardoor een verbeterde versie van de vorige worden.” Als voorbeeld noemt Niels de mate van transparantie in het gebouw. “Om goed les te kunnen geven, weten we dat een teveel aan transparantie zorgt voor afleiding bij de leerlingen.” Daarom worden passief toezicht en zichtlijnen naar de leerpleinen heel gericht afgewisseld.
Niels is er van overtuigd dat er in het ontwerpproces van scholen nog veel winst te halen is door in de materialisatie en technische uitwerking verder te standaardiseren. “In een markt, met een toenemende vraag naar bouw en-of verbouw van scholen, lopen gemeenten en schoolbesturen het risico dat de prijs en de beschikbare capaciteit om te gaan bouwen, uit de pas gaan lopen. “Geld dat voor de opgave beschikbaar is moet je daarom zo effectief mogelijk willen inzetten. Dan helpt het als je een goed werkend installatieconcept, of bepaalde technische details kunt door-ontwikkelen en je niet telkens alles opnieuw moet uitvinden”, aldus Niels. Sjoerd Rutten, mede- eigenaar van SORS adviesgroep, knikt bevestigend: “Een opdrachtgever doet er goed aan hier in zijn aanbestedingsstrategie rekening mee te houden.”
Het proces dat aan de ontwikkeling vooraf ging was complex. “Een eerder gebouwontwerp op locatie, bleek door zijn opzet onbetaalbaar”, vertelt Sjoerd. Onder het motto ‘meer doen binnen hetzelfde budget’ werd SORS adviesgroep gevraagd het project vlot te trekken.
Het nieuwe spilcentrum is uiteindelijk gerealiseerd met een investeringsbudget onder de € 3.000,- per m2 BVO. “Een absurd laag bedrag”, volgens Sjoerd. “Voor vergelijkbare projecten werden in diezelfde periode, projecten aanbesteed met een budget dat 20-30% hoger lag. Je hebt het dan concreet over een verschil van € 600,- tot € 1.000,- per vierkante meter.” Hoe is het gelukt om binnen het budget te blijven? Sjoerd schat in dat een goed samenspel tussen architect, adviseur en bouwer al snel 10-15% in kosten scheelt. “De andere 10 tot 15% van de kostenefficiëntie zit hem plat gezegd in een slim ontwerp”, aldus Sjoerd.
"Stop budget in zaken waar je straks jarenlang plezier van hebt"
“Stop budget in zaken waar je straks in de gebruiksfase jarenlang plezier van hebt”, vult Niels aan. “Uit ervaring weet ik dat de omvang van de installatie en de complexiteit van de draagconstructie grotendeels de prijs bepalen. Door de strakke financiële kaders, wist ik dan ook dat ik ingewikkelde bouwvormen in het ontwerp moest voorkomen. Als je daarmee rekening kan houden dan blijft er in het budget ruimte over om te kunnen investeren in kwalitatief goede materialen.” Als voorbeeld noemt Niels het speellokaal: “We hebben het speellokaal kunnen realiseren binnen de beschikbare standaard bouwhoogte. Een verhoging in de vloer is heel duur, dus als je het speellokaal in dezelfde bouwhoogte kan meenemen, dan scheelt dat al direct veel geld.”
Naast een slim ontwerp wijst Sjoerd op de ruimte voor ‘het zelf kunnen inkopen als aannemer’. “Ervaring heeft ons geleerd dat het werkt om de aannemer de ruimte geven om tot betere oplossingen te komen. Het spilcentrum is daarom uitgevoerd op basis van total engineering. Op basis van het definitief ontwerp werd de omgevingsvergunning aangevraagd. Tegelijkertijd is er een bouwteam met hoofdaannemer en installateur geformeerd. Zaken waren vooraf niet dwingend voorgeschreven. Dat gaf Mullerbouw, de hoofdaannemer, ruimte om in de uitwerking samen met vaste leveranciers te zoeken naar de juiste prijs/kwaliteit verhouding. Wanneer een aannemer met zijn kernpartners en voor hem bekende toeleveranciers kan werken zijn de risico’s kleiner. Dat zie je direct terug in een lagere prijs.”
In de fase van uitwerking kwam ook Ecophon in beeld. Vanuit een brede benadering van duurzaamheid werd Gerwin Leijtens, project specification manager Ecophon Nederland, gevraagd mee te denken op het gebied van goede ruimteakoestiek. “Rustig kunnen werken was voor de school een belangrijk uitgangspunt. Gezocht is naar producten die goed presteren op een lage nagalmtijd en optimale spraakverstaanbaarheid.
Daar kwam de wens bij, om te kijken naar een recyclebaar plafondpaneel met een lage vervuilingsfactor. Voor de klaslokalen en de open leerpleinen is uiteindelijk gekozen voor een Gedina A plafond. Een plafondpaneel dat aan de oppervlakte is voorzien is van een coating die een afstotende werking heeft op stof. De panelen behouden daarmee ook op termijn hun lichtrendement.”
De betrokkenheid van Gerwin hielp ook in de wijze waarop de akoestiek van het speellokaal is ingevuld. “Hier hebben wij de balvaste Ecophon Super G B panelen direct tegen het bouwkundig plafond aangebracht. Door na te denken over wat wel kan kwamen we samen verder.”
Meer informatie:
Ecophon maakt onderdeel uit van Saint-Gobain. Om scholen bewust te maken van de keuzes die zij maken bij de bouw van een school, liet Saint-Gobain Solutions de innovatieve VR-tool ‘IMAGINE’ ontwikkelen. Hiermee kan een school zelf de impact van een ontwerpkeuze ervaren, nog vóórdat de eerste steen van het bouwproject is gelegd. Daarnaast heeft Ecophon zelf ook een Virtual Reality-tool ontwikkeld, waarmee u direct kunt beleven welk effect bepaalde akoestische oplossingen hebben op de geluidsbeleving in een ruimte. Deze VR-ervaring biedt waardevolle inzichten voor het maken van weloverwogen keuzes bij het ontwerpen van leeromgevingen. Een demonstratie van deze Ecophon VR-tool kan worden aangevraagd bij Bianca Scherpenhuyzen, Concept Developer Education bij Ecophon. Zij kan u uitgebreid informeren over akoestiek in schoolomgevingen en wat het effect is op leren en welzijn. Neem contact met haar op voor meer informatie en een demonstratie via [email protected]. Voor een demonstratie van de IMAGINE VR-tool van Saint-Gobain Solutions kunt u contact opnemen met Jürgen van Hulst via [email protected].