De Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen heeft integrale afspraken gemaakt over de huisvesting van álle groepen die moeilijk op eigen kracht een huis kunnen vinden. De GMR is daarmee de eerste deelnemer aan het Rijksprogramma ‘Een thuis voor iedereen’ die tot concrete afspraken is gekomen. Spectrum, adviesorganisatie voor maatschappelijke vraagstukken begeleidde dit lastige proces.
‘De woonopgave in Nederland is enorm’, stelt Bouke Scheerder, procesregisseur huisvesting van aandachtsgroepen bij Spectrum. ‘De schaarste aan betaalbare woningen is groot. Het is daarbij belangrijk dat we extra aandacht hebben voor mensen die niet eenvoudig op eigen gelegenheid woonruimte kunnen vinden en daarnaast zorg en ondersteuning nodig hebben. Daarvoor is in 2022 het landelijke programma ‘Een thuis voor iedereen’ opgestart.’
Met we bedoelt Scheerder de provincie Gelderland, de zestien betrokken gemeenten, woningcorporaties en zorg- en welzijnsorganisaties. Samenwerking tussen deze partijen is volgens hem cruciaal om tot goede, integrale oplossingen en vitale wijken te komen. ‘Nu vallen veel van deze kwetsbare mensen nog tussen wal en schip bij de zoektocht naar een woning. Ze kunnen dit niet zelf organiseren en hebben daarnaast vaak een specifieke ondersteunings- of zorgvraag.’
Deze aandachtsgroepen zijn zeer divers volgens Scheerder: ‘we hebben het dan onder andere over mensen met een beperking of psychische kwetsbaarheid, uitstromers uit een instelling en maatschappelijke opvang, dak- en thuislozen, maar ook arbeidsmigranten, woonwagenbewoners en studenten. Het gaat echt om een behoorlijke groep.
Het is onder andere voor woningcorporaties een steeds uitdagender puzzel om deze mensen op de juiste plek te huisvesten. Vaak landen deze mensen nu nog in dezelfde wijken, waardoor de veerkracht in die wijken onder druk kan komen te staan.’
In het afsprakenkader hebben alle betrokken partijen de vitale wijk als stip aan de horizon benoemd. Scheerder: ‘We moeten meer evenwicht in onze wijken brengen zodat de leefbaarheid verbetert, een opgave waarbij we elkaar keihard nodig hebben. Het vraagt om een nieuwe manier van denken bij zowel inwoners als maatschappelijke organisaties. Maar ook om een nieuw type woonomgeving. Mensen hebben niet alleen behoefte aan een toegankelijke, passende woning en hulp aan huis, maar ook aan sociale interactie in hun directe omgeving.’
‘Het is niet enkel een fysieke opgave, maar zeker ook een sociaal maatschappelijke’
De opgave om deze aandachtsgroepen goed en toekomstbestendig te huisvesten is meer dan een cijfermatige oefening, benadrukt Scheerder. ‘Het realiseren van een thuis voor iedereen is meer dan een woningbouwopgave met aantallen; het gaat om inwoners en het zorgen voor een goed leefklimaat in toekomstbestendige, vitale wijken. Het is dus niet enkel een fysieke opgave, maar zeker ook een sociaal maatschappelijke. De oplossingen zitten niet alleen in de stenen.’
De dubbele vergrijzing, de toename van de eenpersoonshuishoudens en de extramuralisering die jaren geleden is ingezet, gaat onze wijken behoorlijk veranderen, verwacht Scheerder. ‘We moeten werken aan wijken waarin we gemeenschapsvorming op gang brengen, waar community’s ontstaan en mensen naar elkaar omkijken. Maar dat gaat niet vanzelf. Daarom staat in het afsprakenkader bijvoorbeeld dat bij gebiedsontwikkeling het realiseren van vitale wijken tot doel wordt gemaakt. En dat de regio zich niet laat belemmeren door financiële schotten tussen domeinen en organisaties. Maatschappelijke baten en sociale impact worden meegenomen bij het financieren van woningbouwprojecten en inrichten van de leefomgeving.’
Volgens Scheerder is het belangrijk dat alle betrokken partijen naar concrete resultaten toewerken. De weg ernaartoe is echter minstens zo belangrijk, benadrukt de procesregisseur. ‘Vanuit Spectrum heb ik met mijn collega Yvonne Ebbers geprobeerd iedereen bij dit proces aan te laten haken. We hebben mensen echt deelgenoot gemaakt van de totale opgave en partijen verbonden. Er is zodoende ingezet op een breed draagvlak.’
Scheerder en Ebbers hebben in het proces telkens de opgave proberen te verbinden met de praktijk. ‘Over welke inwoners hebben we het nu precies? Dat hebben we heel bewust laten zien. Onder andere door werkateliers te organiseren en een wandelsafari waarbij we langs woonzorginitiatieven zijn gegaan. We hebben ook nadrukkelijk de bewoners zelf aan het woord gelaten. Waar liepen zij tegenaan bij de zoektocht naar woonruimte? En hoe is hun ondersteuning geregeld? Deze aanpak lijkt simpel en vanzelfsprekend, maar bestuurders en beleidsmedewerkers staan soms wat verder van de praktijk af. Het is daarom goed om ze kennis te laten maken met de doelgroep en vooral met de goede oplossingen.’
Het fysiek samenbrengen van de domeinen wonen en zorg was een belangrijke eerste stap in het proces om tot goede afspraken te komen. ‘De mensen in deze sectoren spreken vaak elkaars taal niet en weten elkaar door de schotten niet altijd te vinden. In de werkateliers hebben we die verbinding gemaakt en goede voorbeelden laten zien. Dat werkt als een hefboom en helpt om tot goede afspraken te komen.’
Het proces om tot die afspraken te komen in de regio rond Arnhem en Nijmegen heeft in totaal anderhalf jaar geduurd. Scheerder: ‘het afsprakenkader ligt er nu. De komende tijd wordt een verdere uitwerking van de afspraken op papier gezet. Zo wordt er bijvoorbeeld een uitwerking gemaakt voor een regionale verdeeltafel van waaruit de inwoners worden bemiddeld naar een passende plek, waar ze de juiste zorg en ondersteuning kunnen ontvangen.’
Het is volgens Scheerder nu zaak dat er vanuit het afsprakenkader een vertaalslag gemaakt wordt naar de praktijk. ‘Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de mensen uit deze aandachtgroepen een zachte landing in de wijk krijgen? En hoe stimuleer je het huisvesten van aandachtsgroepen in veerkrachtige wijken? Spectrum is daar niet meer bij betrokken. Ons werk als procesbegeleider zit er op. Het is nu aan anderen om deze afspraken een goed vervolg te geven.’
Het programma ‘Een thuis voor iedereen’ is een programma onder de Nationale Woon- en Bouwagenda. Dit programma heeft als doel te zorgen voor voldoende betaalbare woningen voor alle aandachtsgroepen met een evenwichtige verdeling over gemeenten en met de juiste zorg, ondersteuning en begeleiding. Met het programma wordt ingezet op meer balans in de woningvoorraad en meer vitale wijken.
De Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen heeft afgesproken dat er een verdeling van aandachtsgroepen komt op basis van inwoneraantal per gemeente. Op de volgende vier thema’s zijn verdere afspraken gemaakt:
Vitale wijken waar wonen, zorg en welzijn met elkaar zijn verbonden
Evenwicht in wijken door duurdere woningen in goedkopere wijken te bouwen en andersom, en inzet op preventie en welzijn.
Toewijzing voor doelgroepen binnen sociale huur
75% van de beschikbare sociale huurwoningen wordt toegewezen aan regulier woningzoekenden en 25% wordt toegewezen aan urgenten. Ambitie om voor urgenten een regionale bemiddelingstafel op te zetten.
De taart vergroten voor overige groepen
Elke gemeente houdt in nieuwbouwplannen expliciet ruimte over voor aandachtsgroepen. Maar dat is niet voldoende. Het benutten van mogelijkheden in de particuliere huur, koopsector en in de bestaande bouw zijn essentieel.
Wonen en zorg voor ouderen
Een groot deel van de opgave zal moeten landen in de bestaande voorraad. De opgave wordt verder uitgewerkt in een regionaal uitvoeringsprogramma.