De honderd jaar oude, iconische OBS De Rietendakschool in de Utrechtse wijk Ondiep wordt de komende jaren ingrijpend gerenoveerd. De renovatie maakt het schoolgebouw duurzaam en geschikt voor het onderwijs van nu en de toekomst. Een prachtig voorbeeld van herontwikkeling van bestaand onderwijsvastgoed.

IVVD Iconische Rietendakschool behouden voor toekomst 1

De Rietendakschool in Utrecht is een bijzonder schoolgebouw vanwege de prominente rieten kap en de historie in de wijk Ondiep. Meerdere generaties Utrechters zijn hier de afgelopen eeuw naar school gegaan. Veel mensen hebben dan ook warme herinneringen aan dit iconische gebouw. De school heeft echter ook minder leuke tijden gekend. Zo woedden er grote branden in 1987 en 1996 die het bijzondere gebouw grotendeels hebben verwoest. Bij de huidige renovatie wordt dan ook bijzonder veel aandacht besteed aan het brandveilig maken van het gebouw.

IVVD Iconische Rietendakschool behouden voor toekomst Rob van der Westen

Voor SPO Utrecht, het bestuur waar De Rietendakschool onder valt, was sloop-nieuwbouw nooit een optie. ‘We kijken bij SPO Utrecht steeds vaker naar de mogelijkheden van herontwikkeling van bestaand vastgoed’, stelt Rob van der Westen, beleidsadviseur huisvesting bij SPO Utrecht. ‘De Rietendakschool willen we per se behouden, mét de prominente rieten kap. Maar de voorwaarde is wel dat de school straks net zo veilig is als een school met een traditioneel dak. Daar valt voor ons niet aan te tornen.’

Expertise
ICSadviseurs begeleidt de renovatie van de school die in 1923 werd gebouwd naar een ontwerp van stadsarchitect J.I. Planjer. Zij hebben het onderwijskundig programma van eisen opgesteld en hebben onder andere de ontwerpende partijen geselecteerd. Na een zorgvuldige architectenselectie is de aanbesteding gewonnen door 9graden architectuur en Merosch installatieadvies. Om alle benodigde expertise binnen te halen is halverwege het ontwerptraject gekozen een bouwteam samen te stellen met een aannemer die gespecialiseerd is in rieten daken.

IVVD Iconische Rietendakschool behouden voor toekomst Arjen Huiden

‘Deze aannemer nemen we mee in de detailuitwerking van het ontwerp zodat er een bestek komt dat goed uitgevoerd kan worden. Hierin worden uiteraard ook de bijzonderheden van een renovatie en rietendaken meegenomen’, stelt Arjen Huiden, senior adviseur bij ICS. ‘Bij een renovatie als deze heb je vanuit alle registers kennis nodig. Het vraagt echt om maatwerkoplossingen en dus om een ander proces dan bij reguliere nieuwbouw.’

IVVD Iconische Rietendakschool behouden voor toekomst 5

Extra onderwijsruimte

In nauwe samenwerking met het schoolteam, het bestuur van SPO Utrecht, de aannemer en ICSadviseurs is het afgelopen jaar gewerkt aan een ontwerp waarin de rieten kap een nog prominentere plek krijgt in het gebouw. Architect Wilbert Steenhuis legt uit: ‘De naam van de school reflecteert de identiteit van de school. Dat willen we met het gebouw heel nadrukkelijk laten zien. We maken de kap daarom ook binnen zichtbaar door het huidige systeemplafond te verwijderen. Dat is mogelijk door de toepassing van een decentraal ventilatiesysteem.’

IVVD Iconische Rietendakschool behouden voor toekomst 2

Bijkomend voordeel van de open kap is dat er extra onderwijsruimte wordt gecreëerd. De huidige opstelplaats van een grote centrale installatie komt vrij en in vier lokalen op de eerste verdieping komen in het nieuwe ontwerp in de nok entresols die gebruikt kunnen worden als leeszolders of multifunctionele ruimtes. De uitdaging voor Steenhuis is hierbij om het dak bouwkundig zo goed mogelijk te maken. ‘Met de expertise van de uitvoerende partijen zoeken we naar oplossingen om de kap zo goed mogelijk thermisch te isoleren en tegelijk zo brandwerend mogelijk te maken. Onder andere door alles luchtdicht te maken.’

IVVD Iconische Rietendakschool behouden voor toekomst 3

Biobased materialen

Steenhuis is als architect groot voorstander van het toepassen van ecologische materialen. ‘Dat doen we in dit project ook bij de vloerafwerking en in het gebruik van de isolatiepakketten. Maar het wordt het meest zichtbaar in de rieten kap. Het voordeel van riet is daarbij dat het waterkerend, isolerend én ecologisch is. Drie positieve eigenschappen die je niet snel als combinatie in ander bouwmateriaal vindt.’

Toch zal de kap van De Rietendakschool extra geïsoleerd worden om een nog hogere isolatiewaarde te realiseren. ‘Het dak vormt het grootste lek in een gebouw. Vandaar dat we hier nadrukkelijk op inspelen met biobased dakisolatie.’

IVVD Iconische Rietendakschool behouden voor toekomst 4

Om de energievraag nog verder omlaag te brengen, worden geïsoleerde voorzetgevels toegepast. Het glas wordt overal vervangen door hr++glas en aan de zonzijde komt passieve zonwering. Zonnepanelen op een deel van het dak aan de pleinzijde en een warmtepomp zorgen dat het gebouw aan de eisen van BENG voldoet.

Huiden: ‘De verduurzamingsmaatregelen moeten binnen het budget passen en dat is bij dit project een stevige uitdaging. De gemeente Utrecht heeft voor deze renovatie een nieuwbouwbudget beschikbaar gesteld, maar nog komen we geld tekort. Gelukkig gaan de gesprekken met de gemeente over de financiering in goede harmonie en hebben we een DUMAVA subsidie aangevraagd en ontvangen.’

IVVD Iconische Rietendakschool behouden voor toekomst Wilbert Steenhuis

ENG versus BENG
Geheel gasloos zal de Rietendakschool ondanks alle duurzame toepassingen nog niet worden. Wel wordt de school voorbereid op gasloos in de toekomst. Van der Westen:

‘Bij SPO Utrecht gaan we in de meeste gevallen voor volledig energieneutraal, maar dat is bij een honderd jaar oud gebouw bijna niet te realiseren. Door de huidige problemen met netcongestie kunnen we bovendien op dit moment geen netverzwaring krijgen. Vandaar dat we bij dit project zoeken naar een oplossing binnen een beperkte aansluiting van 3x80 Ampère. Dit doen we door bijvoorbeeld een optimalisatie in warmtepompen, vergroten van buffervaten en in de vorm van een prioriteitsschakeling voor het beschikbare vermogen.'

IVVD Iconische Rietendakschool behouden voor toekomst 6

De renovatie van de school maakt het gebouw niet alleen duurzamer, maar ook beter geschikt voor het hedendaagse onderwijs. Zo wordt de entree meer open en transparant, met een directe verbinding naar de eerste verdieping middels een brede trap. Ook komt er meer verbinding tussen binnen en buiten. Deze aanpassingen in combinatie met bredere gangen zorgen voor meer overzicht en rust in het gebouw. Bovendien komt er ruimte vrij voor een extra klaslokaal, noodzakelijk vanwege de toename van het leerlingenaantal.

IVVD Iconische Rietendakschool behouden voor toekomst 7

Van DO naar UO

Het definitief ontwerp (DO) voor de school is inmiddels afgerond. De volgende stap is te komen tot een uitvoeringsgereed ontwerp (UO). De verwachting is dat deze rond de zomer van 2025 gereed is. Daarna kan begonnen worden met de daadwerkelijke voorbereiding op de uitvoering. De school zal vervolgens in 2026 worden gerenoveerd.

De leerlingen zullen in die tijd les krijgen in nabijgelegen schoolgebouwen. Als alles volgens plan verloopt, zitten de kinderen vanaf januari 2027 weer onder hun eigen vertrouwde maar vernieuwde rieten kap.

IVVD Iconische Rietendakschool behouden voor toekomst 8

Met de renovatie van de Rietendakschool in Utrecht wordt een iconisch onderwijsgebouw behouden voor de toekomst. Dat past volgens Huiden in een trend die al langer gaande is. ‘Er wordt steeds vaker nagedacht over het behoud van vastgoed en dat van onderwijs in het bijzonder. Waar vijftien jaar geleden gemeenten en schoolbesturen automatisch kozen voor sloop-nieuwbouw, wordt nu in 70% van de gevallen gekozen voor herontwikkeling van bestaande schoolgebouwen. De technische oplossingen om dit te realiseren, zoals decentrale ventilatiesystemen, worden ook steeds beter. Dat helpt.’

IVVD Iconische Rietendakschool behouden voor toekomst 9

Goed bezig

De renovatie van De Rietendakschool sluit perfect aan op de visie van de architecten van 9graden architectuur. Steenhuis: ‘We zoeken in al onze projecten naar hergebruik van bestaande materialen en de toepassing van ecologische materialen. Het is dan fantastisch als je de kans krijgt om De Rietendakschool te renoveren.’