Het gaat niet goed met de gezondheid en het welzijn van huurders van corporatiewoningen. Hoog tijd dus dat woningcorporaties weer actief gaan bijdragen aan het welzijn van hun huurders. Dat stelt Marco de Wilde, bestuurder van de Edese woningcorporatie Woonstede. Samen met vier andere bestuurders van woningcorporaties schreef hij het pamflet ‘Stenen én mensen’ waarin hij pleit voor een cultuuromslag.
Woningcorporaties moeten weer terug naar hun wortels. Terug naar de tijd waarin thema’s als welzijn en gezondheid in hun missie waren verankerd. Doen we dat niet, dan kan dat verstrekkende gevolgen hebben. Dan glijden wijken met veel corporatiewoningen verder af en worden de problemen in deze wijken alleen maar groter, waarschuwt Marco de Wilde.
‘De maatschappelijke kosten die dat met zich meebrengt aan de achterkant zijn vele malen hoger dan de investeringen die aan de voorkant nodig zijn om dat te voorkomen. We zullen de komende decennia echt moeten investeren in stenen én mensen.’
De Wilde schetst een somber beeld van corporatiewijken. Hij zag de afgelopen decennia het welzijn van sociale huurders achteruit hollen. De gezondheidsverschillen tussen huurders en niet-huurders nemen toe. ‘Onze huurders worden ongezonder oud, sterven gemiddeld zeven jaar eerder, leven vaker in armoede en doen steeds minder mee in de maatschappij. Er zijn wijken waar het opkomstpercentage bij verkiezingen is gedaald tot onder de 15%. Deze mensen hebben afscheid genomen van het idee dat er een politieke cultuur is waarin hun belangen worden verdedigd en beschermd. Ze voelen zich niet gehoord en niet gezien. Het is hoog tijd dat we hier verandering in brengen.’
Aanleiding voor de achteruitgang van corporatiewijken is volgens De Wilde de ruimtelijke uitsortering van kansarm en kansrijk, gezond en relatief ongezond. ‘Die uitsortering is de afgelopen jaren in een stroomversnelling gekomen. Door allerlei wet- en regelgeving en maatschappelijke ontwikkelingen worden onze woningen in een steeds grotere mate bewoond door mensen met een laag inkomen of een uitkering. Waar twintig jaar geleden nog 40% van de mensen in de corporatiewijken een middeninkomen of hoger had, is dat nu nog hooguit 20%. De samenstelling van deze wijken is echt drastisch gewijzigd.’
De Wilde beseft dat de achteruitgang van corporatiewijken niet van de een op de andere dag is tegen te gaan. Het is zoals hij dat noemt ‘een razend ingewikkeld probleem’. Maar het is in zijn ogen wel een probleem dat de politiek zelf gecreëerd heeft, daarbij geholpen door het maatschappelijk sentiment. ‘De afgelopen decennia zijn we in een stramien terechtgekomen waarin corporaties vooral moeten zorgen voor fatsoenlijke huizen en huurprijzen. Daar ligt te eenzijdig de focus. Dat vinden wij, de opstellers van het pamflet, te weinig. En hoewel we een enorme bouwopgave hebben, moeten we meer doen dan enkel zorgen voor stenen. We moeten ook het thema welzijn weer oppakken en terugbrengen in de missie van corporaties.’
Marco De Wilde
Bestuurder van de Edese woningcorporatie Woonstede
In het voorjaar van 2023 werd het pamflet Stenen én mensen aangeboden aan Aedes, de branchevereniging van woningcorporaties, als basis voor een debat over de mogelijkheden om het welzijnsdenken een nadrukkelijke rol te laten spelen in de nieuw te vormen visie van de branchevereniging. Ook zochten de opstellers van het pamflet contact met kennisorganisaties in de sector, zoals Platform31 en KWH. De Wilde: ‘Met Platform31 willen we een innovatieprogramma met doorbraakprojecten maken en met KWH willen we ‘het meetbaar sturen op welzijn’ mogelijk maken.’
De reacties op het pamflet verschillen volgens De Wilde. ‘Strategen van woningcorporaties herkennen de problemen die wij schetsen vrijwel unaniem en zijn het eens met de hoofdlijn. Bij bestuurders zijn de reacties meer verschillend. Ze zijn het wel allemaal eens met de diagnose die wij stellen, maar er is een verschil van mening over de rol die woningcorporaties hierin hebben. Daarin zien we duidelijk verschillende stromingen.’
De Wilde is er hoe dan ook van overtuigd dat corporaties een andere koers moeten varen. ‘Maar we moeten niet de fout maken dat we denken verstand te hebben van zaken als gezondheid, onderwijs en schuldsanering. Want dat hebben we niet. Voor het effectief werken aan bestaanszekerheid en welzijn moeten we inzetten op domein overstijgende samenwerking met onze maatschappelijke partners. We moeten veel meer gebruik maken van elkaars competenties door samen te werken in organisatienetwerken. Dat vraagt om een cultuurwijziging waarbij we ook echt domein overstijgende doelen durven te stellen.’
Governance-technisch is dat een ingewikkeld verhaal, beseft De Wilde. ‘We leven in een tijd waarin we ons allemaal moeten verantwoorden voor onze eigen kostenstructuur. Ons financieringsstelsel en toezicht zijn sterk sectoraal georiënteerd op verantwoording en voorkoming van weglek. We hebben daardoor weinig bewegingsruimte. Wat wij willen is dat er meer ruimte wordt gecreëerd om budgetten en capaciteitsinzet samen te voegen. Als we dat op een goede manier doen, dan kunnen we een veel hoger doel nastreven dan de losse doelen van de afzonderlijke organisaties bij elkaar.’
‘De problemen in corporatiewijken spelen zich af in de schaduw van de samenleving, er is te weinig aandacht voor’
Het creëren van experimenteerruimte en vrijmaken van experimenteergelden om te oefenen met domein overstijgend werken, zou volgens De Wilde een goede eerste stap zijn. ‘Dan kunnen we laten zien dat we een beweging op gang kunnen brengen. Dat is een proces van de lange adem, maar op termijn kunnen we daar veel kosten en werk mee besparen. Daar ben ik van overtuigd.’
Om zijn woorden kracht bij te zetten komt De Wilde met een sprekend voorbeeld: ‘In Ede staat een hoogbouwflat waar meer dan negentig welzijnsorganisaties actief zijn voor hooguit vijftig gezinnen. Al die organisaties doen een beroep op de gemeentelijke budgetten. Er wordt veel geld en tijd in deze gezinnen gestoken, maar aan het eind van de rit is bijna niemand echt geholpen. Simpelweg omdat er veel te veel van binnenuit die organisaties en domeinen wordt gedacht. Uit onderzoek blijkt dat met minder geld, maar op een andere manier, veel effectiever hulp geboden kan worden. Dat zou voor alle betrokken partijen enorme winst zijn.’
Een thema dat zich volgens de Wilde bij uitstek leent voor domein overstijgend werken is de schuldenproblematiek. ‘Corporaties focussen op het voorkomen van huurschulden. Maar we hebben vaak geen idee van de schulden die daarachter liggen: de schulden bij Wehkamp, de Belastingdienst en de energiebedrijven. De huurschulden blijven mooi beperkt en huisuitzettingen worden voorkomen, maar de schuldenproblemen van onze huurders zijn daarmee niet opgelost. En die problemen zorgen weer voor allerlei andere problemen zoals stress en gezondheidsklachten.’
Een goede aanpak van de schuldenproblematiek kan volgens De Wilde een hoop ellende voorkomen. ‘Het zou goed zijn als corporaties in contact komen met andere partijen om samen schuldenvrije complexen en wijken te creëren. Dat we een soort Wsnp-trajecten opstarten waarbij we een deel van de schulden afkopen. Met de juiste begeleiding kunnen we onze huurders zo een nieuwe start bieden. Dat vergt inzet en geld aan de voorkomt, maar voorkomt een hoop ellende en kosten aan de achterkant.’
Met het pamflet Stenen én mensen doen De Wilde en zijn collega-bestuurders een beroep op collega-corporaties en lokale partners, maar nadrukkelijk ook op de politiek. Het nieuwe kabinet zal volgens hen veel meer oog moeten hebben voor de problemen in corporatiewijken. ‘Deze problemen spelen zich momenteel af in de schaduw van de samenleving. Er is te weinig aandacht voor in een tijd waarin de politiek wordt overstelpt met lastige dossiers. Maar deze problemen zijn gevaarlijker dan je op het eerste oog zou denken. De hele versplintering van ons politieke landschap en het opkomend populisme vindt zijn wortels in onze wijken, omdat de mensen zich niet meer gehoord en gezien voelen. Dat is een gevaarlijke ontwikkeling. We leven in een samenleving die onder onze ogen aan het verbrokkelen en desintegreren is. Daar moeten we nu op acteren, anders krijgen we vroeg of laat de rekening gepresenteerd.’
Publicaties van Circusvis, adviesbureau van betrokken professionals in de wereld van het wonen, zijn mede aanleiding geweest voor het pamflet Stenen én mensen. Op de website veerkrachtigewijken.nl publiceren zij allerhande onderzoeken, artikelen en blogs over veerkrachtige wijken. Ook helpt dit adviesbureau de veerkracht van wijken te vergroten, door in de wijken in gebiedsateliers feiten en praktijkervaring te vertalen naar effectieve maatregelen, of door op stads- of regionaal niveau te helpen met een veerkrachtige woonomgeving voor iedereen.