Gids voor natuurinclusieve onderwijsomgeving: De natuur heeft superkracht

22 augustus 2025

Een natuurinclusieve onderwijsomgeving is goed voor de fysieke en mentale gezondheid van kinderen en medewerkers. Het helpt bij klimaatadaptatie, versterkt de biodiversiteit en biedt kinderen een contextrijke leeromgeving. Samenwerkende organisaties in het Collectief Natuurinclusief ontwikkelden daarom een gids voor gemeenten en schoolbesturen. Een handige leidraad voor de natuurinclusieve onderwijsomgeving.

De natuur heeft nog geen prominente plek in de hedendaagse onderwijsomgeving. En dat verbaast Vincent van der Veen, impactmanager Kind & Natuur bij IVN Natuureducatie. ‘Een natuurinclusieve omgeving is goed voor het primaire proces van het onderwijs. Kinderen leren simpelweg beter in een natuurinclusieve omgeving.’ Van der Veen is al jaren pleitbezorger van een natuurinclusieve onderwijsomgeving. Vanuit IVN Natuureducatie werkte hij de afgelopen maanden onder de vlag van het Collectief Natuurinclusief samen met andere partijen aan een gids voor natuurinclusieve onderwijsomgevingen.

‘We hebben niet een natuurinclusieve bijbel voor scholen gecreëerd’, verduidelijkt Van der Veen. ‘We schrijven niet voor hoe schoolbesturen hiermee om moeten gaan. We willen met de gids wel het denken beïnvloeden van mensen die verantwoordelijk zijn voor de onderwijsomgeving van vandaag en morgen. We laten zien hoe de natuur kan bijdragen aan de bedoeling van de plekken die ze creëren. Dat fascineert me mateloos. Er zit zoveel potentie in die natuur voor het onderwijs en toch laten we het negen van de tien keer buiten beschouwing. Doodzonde.’

Menselijke natuur

Vanuit de Vereniging Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling (GDO) is Anna Vanderveen als domeintrekker Onderwijs betrokken bij het Collectief Natuurinclusief. Samen met Vincent initieerde zij de ontwikkeling van deze gids. Ook zij ziet nog veel ruimte voor ontwikkeling als het gaat om natuur in de onderwijsomgeving. Natuurinclusiviteit gaat volgens haar verder dan de natuur om ons heen, verder dan groen in het klaslokaal. ‘Natuurinclusiviteit gaat ook nadrukkelijk over de menselijke natuur. En die is veelzijdig. Onze menselijke diversiteit en veelzijdigheid krijgen nog maar beperkt ruimte in het hedendaags onderwijs. Juist daarin ligt de potentie voor meer plezier en bezieling op scholen; bij zowel leerlingen, als docenten.’

Er is volgens Vanderveen in ons onderwijs een sterke focus op het ontwikkelen van onze linker hersenhelft. Het gaat vooral om cognitie en analytisch vermogen, zoals we die nodig hebben voor taal en rekenen. ‘Onderwijs wordt rijker als we ook de rechter hersenhelft en ons hele lichaam aanspreken. Dan ontstaat er meer balans tussen cognitie en emotie, weten en voelen, logica en creativiteit. Natuurinclusieve onderwijsomgevingen nodigen uit om daarvoor meer ruimte te creëren. Zowel buiten op het schoolplein, als binnen in het klaslokaal. De vraag die dan opkomt: wat voor onderwijsomgeving kun je creëren om die ruimte te bieden? Op die vraag spelen wij met deze gids in.’

Onderwijssysteem

‘Het onderwijs heeft ons veel gebracht de afgelopen 150 jaar’, stelt Van der Veen. ‘Nu zijn we aanbeland op een punt waarop kinderen te dik worden, motorisch slecht ontwikkeld en soms zelfs bijziend. Kinderen gaan hierdoor slechter presteren en slechter leren. Dan raak je aan de bedoeling van het onderwijs. We zijn simpelweg te ver van onze natuur komen te staan en zullen moeten bijsturen. Dat kun je aanvliegen vanuit beweging en dat kun je aanvliegen vanuit natuur. Met deze gids geven we hiervoor een eerste aanzet.’

Lange tijd voelde Van der Veen zich een roepende in de woestijn als het om natuur in het onderwijs gaat. De laatste jaren ziet hij langzaamaan een verschuiving op gang komen. ‘We nemen steeds meer afscheid van de steriele schoolomgeving. Zeker in de buitenruimte zie ik goede ontwikkelingen. Schoolpleinen worden vaker natuurinclusief ingericht. De volgende stap is dat we ook gaan nadenken over groen in het schoolgebouw zelf en groen op daken en aan gevels.’

Maatschappelijke opgaven

Door groen toe te voegen aan de onderwijsomgeving zijn belangrijke maatschappelijke opgaven te tackelen, denkt Vanderveen. ‘Groen is niet alleen gerelateerd aan de kindontwikkeling, maar ook aan gezondheid, klimaatadaptatie en biodiversiteit. Heel veel natuurinclusieve maatregelen bieden op alle vier die uitdagingen een antwoord.’

Toch staat natuurinclusiviteit in het onderwijs nog in de kinderschoenen. Van der Veen: ‘In het kwaliteitskader onderwijshuisvesting staat nog niet zo veel over dit thema. In andere sectoren zijn ze duidelijk al verder. Met de gids die wij hebben ontwikkeld, willen we het denken over de plek van natuurinclusiviteit in onderwijshuisvesting een stap verder brengen.’

‘Kinderen leren van en met de leerkracht hoe zij een tuin kunnen verzorgen op het groen-blauwe dak van kindcentrum de Vindplaats in de Amsterdamse wijk Bos en Lommer.’

Inhaalslag

Vanderveen: ‘In de gids hebben we negen bouwstenen beschreven die als denkkader kunnen fungeren voor concrete maatregelen. Deze bouwstenen zijn onderverdeeld in drie overzichtelijke categorieën. 1: maak grijs groen. Oftewel tegels eruit, struiken en bomen erin. 2: maak groen meer divers. Dat is goed voor de biodiversiteit en kan gebruikt worden in het onderwijs. 3: verbind groen. Dat heeft betrekking op de verbinding tussen binnen en buiten, maar ook op de verbinding tussen de buurt en de school. De bouwstenen zijn gebaseerd op maatregelen die we terugzien in de praktijk en waarmee je vandaag al zou kunnen starten.’

Volgens Van der Veen is dit hét moment om het onderwijs meer te vergroenen. ‘We hebben een belangrijke inhaalslag te maken in onderwijshuisvesting. Er moeten zoveel en zo snel mogelijk scholen worden gebouwd, gerenoveerd en verduurzaamd. Ik snap de urgentie, maar laten we dit alsjeblieft wel zorgvuldig doen en ook de natuur hierin meenemen. Dan creëren we echt bijzondere plekken voor de toekomstige generaties. Het denken moet niet alleen gaan over zo efficiënt, snel en goedkoop mogelijk bouwen.’

Natuurlijke omgeving

Het accent moet veel meer komen te liggen op de gezonde ontwikkeling van kinderen en daarin speelt de natuur een belangrijke rol. Van der Veen: ‘De natuur heeft superkracht. Basisvaardigheden en cognitie ontwikkelen zich beter in een natuurlijke omgeving. Dat blijkt telkens weer uit onderzoeken. Citoscores van scholen die bewust kiezen voor een natuurinclusieve leeromgeving zijn hoger en groen draagt in belangrijke mate bij aan de taalontwikkeling van jonge kinderen. Met de toenemende spanning op de basisvaardigheden biedt de natuur een natuurlijk middel om het tij te keren.’