‘Leerlingen gaan altijd naar hun eigen unit. Dat is vertrouwd, overzichtelijk en herkenbaar’
Nick van Haarst, Onderwijskundige Academie Tien
Academie Tien opende begin dit jaar een gloednieuw schoolgebouw in de Utrechtse wijk Leidsche Rijn. Een modern en duurzaam gebouw met een ‘caleidoscoop aan werkplekken’. Door de indeling in acht units kan er kleinschalig onderwijs worden geboden in een groot gebouw. Elke unit vormt als het ware een minimaatschappij waar leerlingen zich in vrijheid kunnen ontwikkelen.
Het ontwerp van het nieuwe schoolgebouw, van Wiersema Architecten en Architekten Cie, is helemaal afgestemd op het vernieuwende onderwijsconcept van Academie Tien: leren met lef. Onderwijskundige Nick van Haarst legt uit: ‘Onze schoolvisie gaat uit van persoonlijk én gemeenschappelijk. Dat komt tot uitdrukking in ons onderwijs op unitniveau. We hebben in het gebouw acht verschillende units waar ongeveer 175 leerlingen per unit leskrijgen van een vast team van docenten. Elke unit is een soort minimaatschappijtje waar mavo, havo en vwo-leerlingen gezamenlijk les krijgen. De school is daarmee echt een afspiegeling van de maatschappij.’
De thuisunits zorgen er volgens Van Haarst voor dat leerlingen zich niet snel verloren voelen in het 11.700 vierkante meter grote schoolgebouw. ‘We hebben een kleine 1400 leerlingen en een behoorlijk groot gebouw, maar door de units blijft ons onderwijs kleinschalig. Leerlingen gaan altijd naar hun eigen unit. Dat is vertrouwd, overzichtelijk en herkenbaar.’ De units bestaan uit zeven lokalen rondom leerpleinen. Vanuit elke thuisunit kunnen de leerlingen een groot deel van de school overzien. Door het open karakter van het gebouw voelen alle gebruikers zich sterk met elkaar verbonden, thuis in één school.
De thuisunits liggen met een eigen toegang rond het centrale hart van de school. Een deel van de werkplekken ligt aan de balkonranden rond de gemeenschappelijke hal. De centrale hal, waar alle leerlingen binnenkomen, is ingericht als collectieve werkplek en ontmoetingsruimte. Van Haarst: ‘In de centrale hal hebben we verschillende spelelementen toegevoegd. Hier is altijd veel rumoer en energie. Een brede trap omhoog leidt naar een tweede centraal punt. Hier is het al rustiger. Hoe verder je vervolgens het gebouw ingaat, hoe rustiger het wordt. En dan hebben we ook nog een stilteruimte voor leerlingen die zich even helemaal willen terugtrekken.’
Nick van Haarst, Onderwijskundige Academie Tien
Het gloednieuwe schoolgebouw geeft de leerlingen een gevoel van autonomie dat naadloos aansluit bij het onderwijsconcept. Overal zijn werkplekken gecreëerd waar leerlingen zelfstandig kunnen werken. ‘Vertrouwen is het sleutelwoord achter het onderwijsconcept’, stelt Erik Wiersema, architect van het gebouw. ‘Vertrouwen dat de leerlingen hun eigen weg kunnen vinden in de school en dat ze zich kunnen ontwikkelen binnen de schoolmuren. Dat hebben we vertaald naar een fysieke omgeving die ruimte biedt aan die ontwikkeling. Een schoolgebouw als decor voor het leven.’
Niet alleen de docenten geven in Academie Tien een signaal van vertrouwen, dat doet het gebouw zelf ook. Wiersema: ‘Leerlingen kunnen overal in het gebouw zelfstandig werken. Het gebouw is als het ware een instrument voor de docenten. Zij kunnen bepalen hoe ze het onderwijs inrichten en in welke mate en op welke manier ze de leerlingen vertrouwen geven.’ Dat vraagt volgens Wiersema wel om een ongenadig precies ontwerp. ‘Het gebouw moet transparant zijn zodat docenten een oogje in het zeil kunnen houden. Maar bij teveel transparantie voelen leerlingen zich onveilig. Dan wordt de school een soort vissenkom. We hebben daarom heel precies naar de maatvoering gekeken.’
De uitdaging aan Wiersema was om een school te ontwerpen waar een gemeenschap gevormd kan worden. En dat is volgens Wiersema goed gelukt: ‘Middelbare schoolleerlingen ontwikkelen zich sterk in deze levensfase. Daar moet je ze alle ruimte voor bieden. Vandaar dat we een grote verscheidenheid aan ontmoetingsplekken en werkplekken hebben gerealiseerd aan de randen van de units. Deze zijn allemaal naar binnen gericht, waardoor een binnenwereld ontstaat als een soort driedimensionaal dorpsplein. Er zijn plekken voor introverte leerlingen en plekken voor extraverte leerlingen. Iedereen moet zich in de school thuis voelen.’
Erik Wiersema, Wiersema Architecten en Architekten Cie
Verbinding met de buurt was een belangrijk uitgangspunt bij het ontwerp van Academie Tien. Dat komt volgens Wiersema op twee manieren tot uitdrukking. Ten eerste door het publieke plein op het dak van de sporthal en ten tweede door de tientallen erkers in de gevel. ‘Deze erkers, met daarachter werkplekken voor leerlingen, bieden een brede blik op de buitenwereld. Dit gebouw richt letterlijk de blik naar buiten. De huid van het gebouw ademt als het ware. De interactie tussen binnen en buiten materialiseert zich in die erkers.’
Op het dak van de sporthal, die voor twee derde ondergronds is geplaatst, is een groot openbaar plein gerealiseerd met een moestuin, een kas en diverse zitjes. Dit plein is zowel beschikbaar voor de leerlingen van Academie Tien als voor de buurt. ‘Verbinding met de buurt vinden we heel belangrijk’, stelt Van Haarst. ‘Vandaar dat we na schooltijd sportactiviteiten aanbieden aan onze leerlingen en de buurtkinderen. Zo willen we als school echt onderdeel zijn van de buurt.’ Het beheer van de sporthal ligt bij de gemeente. Zij zijn de eigenaar en verantwoordelijk voor het onderhoud.
De school is inmiddels een half jaar in bedrijf en zowel docenten als leerlingen voelen zich al helemaal thuis. Van Haarst: ‘Het is mooi om te zien dat iedereen steeds meer zijn of haar eigen plekje heeft. Je ziet bijvoorbeeld steeds dezelfde leerlingen op de balkons aan het werk, precies zoals we vooraf hadden gedacht.’ De onderwijskundige is ook blij met de dynamiek in de centrale hal tijdens de pauzes. ‘Alle leerlingen hebben tegelijkertijd pauze. We hadden in het begin wat zorgen of het niet te druk zou worden, maar ook dat gaat verbazingwekkend goed.’
‘Met dit gebouw geeft de school echt vertrouwen aan de leerlingen’, stelt Wiersema. Het gebouw doet daarmee een nadrukkelijk beroep op de zelfstandigheid van de leerlingen. Een risico? Volgens Wiersema valt dat wel mee. ‘Geef je vertrouwen, dan wordt dat over het algemeen niet beschaamd. Dat blijkt bij Academie Tien eens te meer.’
Want ze staan ook op de Onderwijsvastgoeddag, dus reclame maken mag!