Het iconische Zandkasteel, het oude ING-hoofdkantoor, worden in opdracht van de gemeente Amsterdam getransformeerd naar huisvesting voor een Internationale School.
Het is in Amsterdam een hele uitdaging om een goeie plek te vinden voor een school met 1400 leerlingen. Er zijn niet zoveel bouwkavels beschikbaar en ook niet zoveel gebouwen die geschikt te maken zijn voor onderwijsdoeleinden. De gemeente kwam na een zoektocht van jaren terecht bij het Zandkasteel als mogelijke nieuwe locatie voor de Amsterdam International Community School South East (AICS South East). Het lukte de gemeente in 2019 om drie van de tien torens van het in 1987 opgeleverde duurzame kantoorgebouw te kopen. Het gemeentelijke monument is nog steeds een van de grotere gebouwen in de stad: het bruto vloeroppervlak is 16.800 m2. In de overige zeven torens komen woningen, kantoren en een horeca- en foodplein.
De nabijheid van metro en trein is ideaal voor een school. Arenapoort ontwikkelt zich in economische zin steeds meer in de richting van een zakendistrict, wat past bij de doelgroep van de school: voornamelijk kinderen van expats. De gemeente heeft de verwachting dat die doelgroep zich meer in het stadsdeel zal vestigen. Wethouder Marieke van Doorninck (Ruimtelijke Ontwikkeling en Duurzaamheid) zei onlangs in de Telegraaf dat de renovatie van het Zandkasteel wat de gemeente betreft een tweede ronde betekent voor Arenapoort. “Dat moet het hart van Zuidoost worden: naast fijn wonen, moet er een groot aanbod aan winkels en vermaak komen.”
AICS South East noemt zichzelf een community school. Op hun voormalige locatie werkten mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt bijvoorbeeld in de kantine. De school wil ook in Zuidoost mensen uit de buurt werkgelegenheid gaan bieden en contacten leggen met organisaties in de buurt.
Torens
Bij een herbestemming van een gebouw is het altijd puzzelen om het programma van eisen van een school goed vorm te geven, maar bij dit in een organische stijl gebouwde kantoorpand is dat helemaal een flinke uitdaging. Een gebouw dat vanaf nul wordt ontworpen, kan de ruimte veel efficiënter benutten. Dat hier sprake is van meerdere torens en niet van één compact gebouw betekent dat je als school goed moet nadenken over de indeling en het gebruik van de ruimten en hoe de functionaliteiten in relatie staan tot elkaar.
Het was bijvoorbeeld een hele uitdaging om in een ruimtelijk gezien krappe parkeergarage, ontworpen op de maatvoering van auto’s uit de jaren 80, ruimte te creëren voor een kiss&ride. Ook de monumentale tuinen moesten geschikt gemaakt worden als buitenruimte voor de scholieren in de leeftijdsklasse van vijf tot en met achttien jaar. Die gebruiken de ruimte toch op een andere manier dan de gemiddelde bankemployee.
De gemeente Amsterdam wilde dit project zo duurzaam en circulair mogelijk uitvoeren. Het uitgangspunt was dat duurzame investeringen aan de voorkant zouden leiden tot lagere lasten voor de gebruiker in de exploitatieperiode. De eerste fase, die bestond uit het renoveren van de buitenschil en intern slopen, is achter de rug. Ook al zijn de installaties dertig jaar oud, toch konden sommige ervan behouden worden. Het leidingtracé van de cv-installatie is bijvoorbeeld behouden, net als de regelkasten van elektrische installaties. De tweede fase is vorige maand gestart. Het gebouw wordt nu getransformeerd naar een schoolgebouw, zodat het in augustus 2023 klaar is voor gebruik.
Hergebruik
Dat het gebouw een gemeentelijk monument is, brengt ook extra uitdagingen met zich mee, omdat sommige gewenste aanpassingen gewoon niet mogen. Aan de andere kant beschermt dat ook de ziel van het gebouw. Vandaar de insteek om zoveel mogelijk te hergebruiken. Tijdens de demontage- en ontmantelingswerkzaamheden in de renovatiefase is van alles veiliggesteld voor hergebruik in de transformatiefase van dit project. Denk aan vluchtwegarmaturen, ventilatieroosters en rozetten, radiatoren en sanitaire voorzieningen, de liften, luchtbehandelingskasten en een deel van de luchtkanalen. Volgens een woordvoerder van de gemeente heeft het proces hun tot nu toe veel verassende inzichten opgeleverd. Je moet durven openstaan voor een nieuwe aanpak van transformaties en renovaties, daar begint het bij. Het is echt teamwerk, zowel in de ontwerpfase als nu in de uitvoeringsfase.
Wat daarbij helpt is dat de oorspronkelijke architect, Alberts & Van Huut, ook bij deze transformatie betrokken is. Ook al hadden zij bij het ontwerp van dit gebouw al wel rekening gehouden met de mogelijkheid dat de bank het gebouw ooit zou verlaten. Dat er een school in zou komen hadden ze echter niet verwacht.