Ouderen wonen steeds langer zelfstandig. Daardoor groeit de behoefte aan geschikte woningen voor ouderen. Maar er is niet alleen behoefte aan woningen die geschikt zijn om langer in te wonen.
Door Gert van Uffelen
Veel ouderen staan nog volop in het leven, zijn lang vitaal en willen een betekenisvol leven leiden. Tegelijk is er ook een groep ouderen die kampt met gevoelens van eenzaamheid. Allemaal ontwikkelingen die ons voor nieuwe opgaven stellen op het gebied van de woonbehoefte van ouderen. Voeg daarbij dat er een enorme woningnood is. Het oplossen daarvan heeft de hoogste prioriteit. Het risico dat dan ontstaat is dat beleidsmakers, ontwikkelaars en beleggers primair focussen op de stenen en minder aandacht hebben voor de sociale component van wonen. Terwijl juist die sociale component voor ouderen heel zwaar weegt.
Bouwen met focus op de sociale component van wonen
In het nieuwe woonakkoord dat in 2021 werd gesloten, hebben gemeenten, provincies, ontwikkelaars, bouwers, woningcorporaties en beleggers afgesproken om de woonproductie flink te versnellen. In Nederland moet er over tien jaar een miljoen extra woningen staan. Aanvullend hebben de branchevereniging van zorgorganisaties (ActiZ), de vereniging van woningcorporaties (Aedes), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Zorgverzekeraars Nederland (ZN), het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) afgesproken om daarvan meer dan honderdduizend woningen voor ouderen, inclusief de benodigde voorzieningen, te realiseren. Mooie initiatieven die het schreeuwend tekort aan woningen moeten oplossen. Maar we weten ook dat de bouwsector nog veel traditioneel werkt. Aan de hand van een programma van eisen worden woongebieden ontwikkeld en woningen gebouwd. De criteria die bepalen of een project geslaagd is, hebben daarbij vaak uitsluitend betrekking op functionele zaken. En is een project eenmaal gerealiseerd, dan wordt het als afgerond beschouwd. Bij Zenzo hanteren we een andere aanpak. Wij gaan primair uit van de sociale functie en de spontane interactie tussen mensen. De sociale en de technische functie lopen vloeiend in elkaar over, van het begin tot het einde van het ontwikkel-en bouwproces. En zelfs daarna, want pas als de mensen er wonen en leven kun je echt ervaren hoe de ideeën in de praktijk werken. Het is dus nooit af.
Waarom primair aandacht voor de sociale component?
Voor Zenzo is de primaire keuze voor de sociale functie van wonen fundamenteel. Die keuze weerspiegelt onze visie op wonen. Wonen is veel meer dan alleen een dak boven je hoofd hebben. Wonen heeft ook te maken met geborgenheid, gezondheid, veiligheid en geluk. Met jezelf verbonden en betekenisvol voelen. Met erbij horen en met sociale interactie.
In 2019 voelde 1 op de 10 Nederlanders zich sterk eenzaam. Ze hebben weinig vrienden en familie waarop ze kunnen leunen en ook verder geen of nauwelijks sociale contacten. In het dagelijks leven zijn ze vooral op zichzelf aangewezen en dat leidt tot eenzaamheid. Die eenzaamheid komt in het bijzonder voor onder de meest kwetsbaren, waaronder een aanzienlijke groep (zorgbehoevende) ouderen. Cijfers tonen dat keihard aan en dat is verontrustend. Ondernemen we niets, dan zal het aantal eenzamen de komende decennia verder toenemen. Naar verwachting het meest onder ouderen. Want door de toenemende vergrijzing van Nederland zullen nog meer ouderen die vooral op zichzelf zijn aangewezen steeds langer op zichzelf wonen. Sociale verbondenheid met hun wijk of buurt kan dan helpen om gevoelens van eenzaamheid te verminderen.
Maar sociale verbondenheid reikt verder. Verbondenheid met de wijk of buurt draagt ook bij aan betekenisvol oud worden. Het nodigt uit om mee te doen en bijvoorbeeld aan de slag te gaan als vrijwilliger. Daarmee help je niet alleen anderen. Het geeft jezelf ook voldoening, brengt structuur in je dagelijks leven en je breidt je sociale contacten ermee uit. De mensen met wie of voor wie je vrijwilligerswerk doet, leer je steeds beter kennen. Daaruit kunnen waardevolle nieuwe relaties en vriendschappen ontstaan. Zo draagt sociale verbondenheid met je woonomgeving in hoge mate bij aan geborgenheid, veiligheid en geluk. En in het verlengde daarvan aan gezondheid.
Samengevat: Een sociaal sterke woonomgeving waarin mensen zich verbonden voelen met hun buurt draagt bij aan betekenisvol oud worden en aan de kwaliteit van leven. En het helpt om gevoelens van eenzaamheid te verminderen.
Hoe ontstaat nu die sociaal sterke woonomgeving?
Hoe ontstaat nou een sterke sociale woonomgeving? Bij Zenzo gaan we voor het creëren van verrassende verbindingen die eigenlijk als heel vanzelfsprekend aanvoelen. Vaak door in één buurt of gebouw wonen te combineren met zorg en onderwijs. Met daarbij voorzieningen als een restaurant, een winkel, medische- en sportfaciliteiten of zelfs een kerk. Zo creëren wij leefomgevingen waarin niet alleen wordt gewoond, maar waarin ook wordt geleerd of gewerkt. Vervolgens richten wij die omgeving zo in dat tussen de bewoners en andere gebruikers op een natuurlijke manier sociale interactie ontstaat. Dat kan door het faciliteren van toevallige, spontane ontmoetingen. Bijvoorbeeld door gebruikers via dezelfde hoofdingang te laten binnenkomen. Hiermee houden we vanaf de ontwerpfase en gedurende het hele ontwikkeltraject rekening. We betrekken toekomstige bewoners en gebruikers, maar ook omwonenden en specialisten daarom ook bij het hele traject.
In zo’n woonomgeving die is ingericht op het ontstaan van toevallige ontmoetingen, begint het bij alledaags en vluchtig contact. Dat is de bron voor het ontstaan van langdurige contacten en uiteindelijk van een sociaal sterke woonomgeving waarin je elkaar herkent en jezelf ook gezien voelt. Een woonomgeving waarin buren, buurtgenoten en andere mensen die er komen, prettig en vertrouwd met elkaar samenleven, elkaar helpen en een oogje in het zeil houden. In zo’n omgeving kun je je echt thuis voelen. Niet voor niets is ons motto ‘Waar je leeft, waar je ontmoet’. Dat motto gaat over het creëren van samenhang in de leefomgeving, met ruimte voor toevallige ontmoetingen die zinvol zijn voor de mensen die er wonen en komen.
Hoe een sociaal sterke woonomgeving ontstaat, een voorbeeld
Een voorbeeld van de ontwikkeling van een sociaal sterke woonomgeving is Kloosterkwartier in Veghel. Dit project is een herbestemming van het erfgoed van de Congregatie der Zusters Franciscanessen. Hier wordt een mix van wonen, zorg, onderwijs en maatschappelijke functies gerealiseerd.
Het gebied is acht hectare groot en is sinds 2018 in ontwikkeling. In de eerste fase zijn de leegstaande gebouwen in gebruik gegeven. In de tweede fase zijn de eerste 150 woningen, zowel reguliere als zorgwoningen, opgeleverd. Ook zijn in het oude kloostergebouw 30 appartementen voor jongeren met autisme gerealiseerd. En er is een kinderdagverblijf voor kinderen met een extra zorgbehoefte gekomen. Op dit moment wordt hard gewerkt aan de derde fase waarin nog eens 350 woningen en appartementen worden toegevoegd.
Dé ontmoetingsplek van Kloosterkwartier is de 30.000 vierkante meter grote kloostertuin. Dat is een voor iedereen toegankelijk park geworden. Een groen hart midden in Veghel dat wordt onderhouden door mensen met een zorgvraag.
Om ontmoeting tussen de verschillende groepen in het Kloosterkwartier verder te stimuleren zijn en komen er ook allerlei voorzieningen. Zo is de oude eetzaal van de zusters omgetoverd tot overdekte jeu-de-boules-baan en de lokale biljartclub heeft elders in het complex zijn intrek genomen. Ook kun je hier yoga beoefenen en er is een buurtmoestuin en een speeltuintje. Een restaurant en een ontmoetingsruimte waar iedereen welkom is, zijn in ontwikkeling. En binnenkort wordt een ruimte met flexwerkplekken opgeleverd. In het Kloosterkwartier zijn er inmiddels veel mogelijkheden om gemakkelijk en op een laagdrempelige manier bekende en nieuwe mensen te ontmoeten. En voor wie dat wil, zijn er steeds meer leuke en uitdagende vrijwilligerstaken.
Wonen, werken, leren, ontmoeten, ondersteunen, (be)leven en omkijken naar elkaar: dat staat centraal in Kloosterkwartier. De keuze voor de mix van alle voorzieningen met de diverse woonvormen is in samenspraak met de toekomstige bewoners, andere gebruikers en omwonenden tot stand gekomen. Dat maakt het een gedragen concept door iedereen.
Eerst de mens, dan het gebouw
Het belang van een fijne en veilige woonomgeving waarin iedereen mee kan doen en een betekenisvol en gelukkig leven kan leiden, werd in de afgelopen jaren weer extra duidelijk door alle beperkende maatregelen vanwege COVID-19. Geen contact met anderen bleek voor veel ouderen funest. Trouwens ook voor jongeren. Menselijk contact is nu eenmaal van fundamenteel belang voor ieders leef- en woongeluk. Zenzo ziet het als haar opgave om woonomgevingen te ontwikkelen waarin mensen naar elkaar omkijken en een betekenisvol eigen leven kunnen leiden. Of dat nu in een rijtjeswoning of in een wooncomplex is. Daarom creëren wij sociaal sterke woonomgevingen waarin de toevallige ontmoeting tussen mensen een centrale rol speelt. Eerst de mens, dan het gebouw.