Tijdelijk gebouw voor beroepsonderwijs in transitie. Energiehub050 is een opmaat naar de in 2030 geplande duurzaamheidscampus verderop op het Suikerterrein en zal naar verwachting maar een jaar of zeven staan.
Op het Suikerterrein in Groningen wordt binnenkort het circulaire, volledig demontabele en aardgasvrije Energiehub050 in gebruik genomen. Zowel het tijdelijke gebouw als het beroepsonderwijs dat er wordt gegeven, is zo ontworpen dat het kan meebewegen mee met de eisen van de tijd.
Hoe ziet de energietransitie er in 2030 uit en wat voor vakmensen hebben we dan nodig? We weten het niet precies. Het is dus slim als beroepsonderwijs dat zich richt op die transitie goed aansluit op waaraan nu en in de nabije toekomst behoefte is. In Groningen is onlangs Energiehub050 opgeleverd, een nieuwe leeromgeving waar mbo-scholen, bedrijven en de overheid er samen voor zorgen dat de vakmensen die zo broodnodig zijn, worden opgeleid en bijgeschoold.
Daarnaast is het een plek voor onderwijsontwikkeling en voorlichting, vertelt Freddy de Boer, Programmadirecteur Energiehub050. ‘Het beroepsonderwijs is onderbelicht. We mogen het nooit meer over “handjes” hebben, maar over een elektricien of loodgieter. Een chirurg zegt ook niet: ik heb wat “handjes” nodig.’
‘De opdrachtgever kwam met een programma van ambities in plaats van een programma van eisen’ – René van der Wal, technisch ontwikkelaar BAM Bouw en Techniek
Programma van ambities
Energiehub050 is een opmaat naar de in 2030 geplande duurzaamheidscampus verderop op het Suikerterrein en zal naar verwachting maar een jaar of zeven staan. Vandaar de modulaire structuur. Een IKEA-gebouw, noemt René van der Wal het. Hij is technisch ontwikkelaar bij BAM Bouw en Techniek.‘We hebben ook een demontageplan opgesteld. De bouten van de houtconstructie zijn bijvoorbeeld niet weggewerkt, zodat je ze zo kunt losmaken.’
De uitvraag was al meteen leuk, vertelt hij. ‘Opdrachtgever Alfa-college kwam met een programma van ambities in plaats van een programma van eisen. De uitdaging was: realiseer zoveel mogelijk eisen binnen het beschikbare budget.’ Het pand moest circulair, aardgasvrij en liefst energieplus zijn. BAM vormde een bouwteam met De Unie Architecten en betrok vanaf het begin enkele grotere leveranciers bij het team, onder andere HEKO voor de houtconstructie.
Circulariteitsmatrix
Het team heeft verschillende circulaire strategieën ingezet. ‘In de tenderfase is hergebruik lastig, want je koopt geen goedkope tweedehands deuren als je de opdracht nog niet hebt’, vertelt Van der Wal. Ook daarna blijft hergebruik ingewikkeld, want deels afhankelijk van toeval. ‘De vraag is: hoe leg je dat traject vast? Je moet wel de ondergrens en bandbreedte met elkaar bespreken, of wat je doet als het inkopen van hergebruikte materialen niet lukt. Om dit soort dingen in te kaderen, hebben we gezamenlijk onze circulariteitsmatrix gemaakt.’
‘We zitten niet alleen in een energietransitie, maar ook in grondstoffentransitie’ – Freddy de Boer, Programmadirecteur Energiehub050
Hoeveel krassen mag een deur bijvoorbeeld hebben? Mag er ook een onderhoek uit zijn of hergebruikt hang- en sluitwerk op zitten? Van der Wal: ‘Elk onderdeeltje dat we hebben ontworpen en gekozen, heeft een duurzame variant. Als hergebruikt niet lukt, gaan we voor biobased. Wordt het niet biobased, dan in ieder geval losmaakbaar.’
Binnen budget
Dat ze binnen het budget van 2,5 miljoen euro zijn gebleven, is gelukt door continu te blijven spiegelen aan de prijs. Van der Wal: ‘Eerst ga je heel grof ramen. Een gebouw van 800 vierkante meter zal ongeveer zoveel kosten. Wat zijn dure elementen? Hoe kunnen we het laaghangende fruit optimaliseren? Daarna hebben we dat door nauw samen te werken met de architect en later ook de opdrachtgever fantastisch kunnen invullen. We hebben nog meer hergebruikt dan gehoopt.’
Van der Wal geniet ervan om ergens in de blubber een balk uit te kiezen die uit een oude Friese molen blijkt te komen. Of dat studenten straks hun oude schoolbord herkennen als achterwand van een toilet. Ook De Boer vindt het bijzonder dat alles in het pand zo zijn eigen verhaal heeft. ‘De kozijnen komen uit een verzorgingstehuis, op de vloer liggen stelplaten van de Afsluitdijk en de glazen wanden komen uit het BAM-kantoor van René.’
Alle betrokken partijen hebben spullen gedoneerd. Een glazen kas van Draaijer en partners staat op het dak, net als de technisch verouderde zonnepanelen van BAM. Die leveren minder vermogen dan de nieuwste panelen. Door metertjes tussen de wat oudere en modernere panelen te plaatsen, kunnen studenten het verschil in opwekking in de praktijk zien. Hergebruikte warmtepompen zorgen voor koeling en warmte.
Eigen verhaal
Ook als alles geplaatst is, vragen hergebruikte materialen en meubels extra aandacht. ‘Over de vloerbedekking hebben we hele discussies gehad’, vertelt De Boer. ‘Als je het goed stofzuigt en weer uitloopt kan het prima, zei iemand. Maar in het begin zat alles opgekruld. Dan denk je toch even: dit kan helemaal niet.’ Een boek en een film zijn in de maak. Bedrijven en onderwijsinstellingen die met circulariteit te maken hebben, krijgen zo een indruk wat deze manier van werken behelst. ‘We zitten niet alleen in een energietransitie, maar ook in grondstoffentransitie, dus ik verwacht dat dit in de toekomst meer gemeengoed zal worden.’
Het vraagt volgens beiden een andere mindset en manier van samenwerken. Als er geen vertrouwen en chemie is, werkt het niet. Het belangrijkste is volgens Van der Wal om gewoon aan de slag te gaan: ‘Neem elkaar aan de hand en kijk vooral waarom iets wel kan.’ Met die instelling is het pand binnen een jaar gerealiseerd. ‘We hebben bijvoorbeeld een vooropdracht van Alfa-college voor de houtleverancier gevraagd’, vervolgt hij. ‘Toen wij de opdracht kregen, konden zij de balken bijna meteen laten zagen.’ De omgevingsvergunningsaanvraag is heel snel verstrekt. De gemeente wist ver van tevoren wanneer deze zou komen en wat ze konden verwachten. Dat het een tijdelijke vergunning is, hielp natuurlijk. Bij een tweede leven van het gebouw is dat waarschijnlijk anders. Maar dat is een zorg voor later.