Het Dijkzigt ziekenhuis in Rotterdam wordt gesloopt. Niet met bulldozers en sloopkogels, maar steen voor steen. Het Erasmus MC, waar het Dijzigt onder valt, koos voor circulaire sloop en schakelde Synarchis (adviesgroep bouw) in om het sloopproject mede vorm te geven en de aanbesteding te schrijven. En dus krijgen deuren, plafondplaten en kozijnen uit het ziekenhuis een tweede leven.
Voor Taco van Iersel, projectmanager bij het Erasmus MC, is het sloopproject een geheel nieuwe ervaring. ‘We zijn wel goed in het bouwen van ziekenhuizen, laboratoria en onderwijsgerelateerde gebouwen, maar een dergelijke sloopopgave had ik nog nooit gedaan. Een heel mooie klus, waarbij ik vooral die circulariteitscomponent interessant vind.’
Maar hoe pak je zo’n project aan en hoe schrijf je de aanbesteding uit? Die kennis had het ziekenhuis niet in huis en dus werd Synarchis ingeschakeld. ‘Synarchis heeft in opdracht van ons het sloopproject opgezet, inclusief de aanbestedingen die daarvoor nodig waren’, vertelt Van Iersel. ‘Samen met hen hebben we een model bedacht waarbij wij als opdrachtgever circulariteit aanjagen, zonder dat we daarmee zelf een Marktplaats zouden opzetten. De vraag is dan: hoe kom je van je beste sloopmaterialen af? En hoe zorg je ervoor dat dit transparant en toetsbaar gebeurt? Die voorwaarden moesten in relatie tot circulariteit duidelijk in de aanbesteding worden beschreven. De circulariteit moet immers meetbaar zijn.’
Materialenpaspoort
Uiteindelijk besloot het Erasmus MC op aanraden van Synarchis een materialenpaspoort samen te stellen met maar liefst 2.720 producten. Van Iersel: ‘Al die producten hebben we online gezet met foto’s en een 3D-model en daar konden partijen op inschrijven. We hebben de producten ook van waarden voorzien zodat we ze konden scoren op mate van circulariteit. Die prijs werd als korting berekend op de sloopkosten. Want de circulaire sloop mocht niet duurder worden dan traditionele sloop.’
In totaal moet er op het Erasmusterrein een goede 23.000 vierkante meter aan ziekenhuis worden gesloopt. De sloop, waar al in 2016 toe werd besloten, is opgeknipt in twee fases. De eerste fase liep van oktober 2018 tot oktober 2019. Het betrof een relatief klein gebouw van 6.300 vierkante meter. ‘De sloop van dit gebouw hebben we apart aanbesteed omdat de circulaire ambitie hier héél hoog lag’, vertelt Van Iersel. ‘Het was een jong gebouw uit 2003 dat destijds met een IFD-subsidie (Industrieel, Flexibel, Demontabel) heel vooruitstrevend was gebouwd. Vandaar dat we een zeer hoog circulair ambitieniveau konden hanteren.’
Schoolvoorbeeld
Dusseldorp Infra, Sloop en Milieutechniek heeft de sloop van fase 1 voor zijn rekening genomen. Van Iersel: ‘Wat die voor elkaar hebben gekregen is echt fantastisch. Een schoolvoorbeeld van hoe circulair slopen moet. Wij hadden plafondplaten, binnendeuren, kozijnen en toiletpotten allemaal gedefinieerd als te hergebruiken, maar het voorstel van Dusseldorp ging nog veel verder. Zij wilden ook de betonconstructie en de staalconstructie hergebruiken. In gewichtsklasse ga je dan gigantisch omhoog. De circulaire impact is ook meteen veel groter omdat beton en staal qua milieu-impact behoorlijk negatief zijn.’
De tweede sloopfase, gestart in november 2019, heeft een lager ambitieniveau qua circulariteit, maar biedt volgens Van Iersel niet minder uitdagingen. ‘Dat gebouw stamt uit 1958, een tijd dat er heel anders gebouwd werd. Het gebouw van 17.000 vierkante meter bevat veel asbest en de binnendeuren en plafondplaten die we daar uithalen hebben echt geen toekomstwaarde meer’, stelt Van Iersel. ‘We hebben deze sloop wel circulair aanbesteed, maar het gaat bij dit project meer om de asbeststrategie dan om de circulariteit.’
Werkgroep stof
Toch wacht ook bij fase 2 van de sloop, die door Oranje wordt verricht, een circulaire uitdaging. Van Iersel: ‘We willen de kelder van honderdvijftig bij twintig meter onder het oude Dijkzigt ziekenhuis, behouden. Daarmee kunnen we omgerekend ongeveer 1.400 retourvluchten naar New York besparen qua CO2-uitstoot.’ Het is volgens Van Iersel nog niet honderd procent zeker of dit gaat lukken aangezien het technisch een lastige opgave is. ‘De ambitie is goed, maar we moeten dit proces wel zorgvuldig doorlopen. Heeft die kelder voor ons meerwaarde en wat willen we er precies mee? Daar moeten we goed over nadenken, want als we hem nu niet weghalen, dan ligt ie daar de komende vijftig jaar nog.’
Wat het sloopproces van fase 2 nog extra spannend maakt, is dat het oude Dijkzigt ziekenhuis slechts 20 tot 25 meter van het nieuwe ziekenhuis af staat. ‘Veiligheid van onze kwetsbare patiënten is onze eerste prioriteit’, stelt Van Iersel. ‘De sloop moet dus heel zorgvuldig gebeuren, want in bouwstoffen zitten veel schimmels, en dat is heel gevaarlijk voor mensen met een lage weerstand. Daar moeten we extra alert op zijn. We hebben daarom een werkgroep stof opgericht om zich daarover te buigen en hebben de aannemer gevraagd daar extra maatrelen voor te treffen.’
Circulaire bril
Ook de continuïteit van de zorg moet gewaarborgd worden. De sloop mag immers geen negatief effect hebben op volgende projecten en programma’s. ‘Je hebt echt tijd nodig om alles duidelijk op papier te krijgen. Zo hebben we op aanraden van Synarchis ook de flora- en faunazaken in kaart gebracht. Tijdrovende trajecten, maar je wilt geen vertraging oplopen omdat er vleermuizen of slechtvalken in het slooppand zitten. Over dat soort zaken moet je van tevoren goed nadenken.’
Als Van Iersel advies mag geven aan collega’s die voor een sloopproject staan, dan springen er twee zaken uit: ‘Neem de tijd. Zorg dat je huishoudboekje op orde is en geef de aannemer ook de tijd. Want hoe meer tijd de aannemer krijgt, hoe beter het circulaire verhaal eruit komt. En laat de circulaire handel aan de markt over en ga niet zelf deals sluiten over circulaire producten.’
Maar de belangrijkste les die Van Iersel misschien wel geleerd heeft, is dat bouwprojecten in het vervolg door een circulaire bril bekeken moeten worden. ‘Dat is voor ons een belangrijke volgende stap: circulair ontwerpen en circulair en demontabel bouwen. Met dat onderwerp gaan we bij het Erasmus MC nu heel serieus aan de slag.’