Meer zomerse en tropische dagen brengt de nodige uitdagingen met zich mee. Vooral voor steden waar steeds vaker het hitte-eilandeffect optreedt. Hoe ontstaat dit fenomeen en wat is ertegen te doen?
Klimaatverandering leidt in Nederland tot meer zomerse en tropische dagen. Leuk voor de zonaanbidders, maar het brengt ook de nodige problemen en uitdagingen met zich mee. Vooral voor steden waar steeds vaker het hitte-eilandeffect optreedt. Hoe ontstaat dit fenomeen en wat is ertegen te doen?
Het hitte-eilandeffect is een fenomeen waarbij het in de stad op hete dagen veel warmer is dan op het platteland. Op zonnige zomerdagen met weinig wind kan dat 4 tot 8 graden schelen. Het wordt een hitte-eiland genoemd, omdat de hete stad als een soort eiland omringd wordt door het koelere platteland.
Overdag zijn de verschillen in temperatuur tussen stad en platteland al aanzienlijk, maar ‘s nachts zijn deze verschillen nog groter. Dit komt doordat de stad na zonsondergang veel langzamer afkoelt dan het buitengebied. Bij een hittegolf wordt het hitte-eilandeffect ’s nachts alleen nog maar groter. Tijdens de warmste nachten blijft het daardoor soms de hele nacht rond de 25 graden.
Nadelige gevolgen
Een bekend gevolg van hitte in de stad is hittestress. Vooral ouderen en andere kwetsbare groepen kunnen hier erg ziek van worden. De zorg merkt het meteen als er sprake is van een hittegolf. Het bezoek aan huisartsen en ziekenhuizen neemt toe en er overlijden meer mensen. Maar ook mensen die minder gevoelig zijn voor hittestress worden geraakt door de hitte. Onze arbeidsproductiviteit, nachtrust en gezondheid hangen namelijk nauw samen met de temperatuur van de omgeving. Bovendien heeft hitte nadelige gevolgen voor andere aspecten van onze leefomgeving, zoals infrastructuur, drinkwater en oppervlaktewater. Langdurige periodes van extreem warm weer hebben dan ook steeds grotere nadelige gevolgen voor het leven in de stad.
Oorzaken hitte-eilandeffect
Dat het in de stad zo heet kan worden heeft alles te maken met de bebouwing. En aangezien steden de laatste jaren steeds meer verstenen, neemt het hitte-eilandeffect alleen maar verder toe. Bakstenen, beton en tegels absorberen overdag de zonnestralen en houden de warmte vast. Dat effect wordt versterkt omdat er in de meeste steden weinig verdamping is door een gebrek aan water en groen. Een groot deel van de zonnestraling wordt daardoor omgezet in voelbare warmte. Bovendien zorgen de vele menselijke activiteiten ook nog eens voor extra warmte in de stad.
Vooral in de binnensteden en in oude wijken met middelhoge flats en weinig groen kunnen de temperaturen in de zomer snel oplopen. Dit soort wijken vind je voornamelijk in grote steden als Amsterdam, Den Haag en Rotterdam, waar veel flats van vier verdiepingen hoog staan aan smalle straten. De hitte blijft hier makkelijker hangen en wordt als het ware van de gebouwen de straat in gekaatst. Bovendien waait het op deze plekken minder hard, waardoor de hitte niet wordt weggeblazen. Deze plekken worden ook wel ‘street canyons’ genoemd, verwijzend naar de grote natuurlijke kloven zoals de Grand Canyon in de Verenigde Staten waar het verschroeiend heet kan worden.
Hotspots
Maar niet alleen smalle woonstraten met flats zijn ‘hotspots’, ook op pleinen kan het bloedheet worden. De Dam in Amsterdam is zo’n beruchte hitteplek die je op een hete zomerdag beter kunt mijden. De sterkte van het hitte-eilandeffect in een stad hangt vooral af van de hoeveelheid bebouwing en verharding en groen van het oppervlak. Maar ook de verhouding tussen gebouwhoogte en straatbreedte speelt mee. De inrichting van een straat of wijk heeft dus invloed op de lokale temperatuur: de ene wijk veroorzaakt een sterker hitte-eilandeffect dan de andere.
Wapenen tegen hittestress
Het wordt voor de meeste steden in Nederland een behoorlijke uitdaging om zich te wapenen tegen hittestress. Onze steden zijn namelijk helemaal niet gebouwd op de toenemende warme periodes. Het loont wellicht om eens een kijkje te nemen in landen rond de Middellandse Zee. Daar hebben ze al veel langer ervaring met omgaan met hitte. In deze landen is meer kennis over hoe je huizen zo kunt bouwen dat de wind de warmte beter kan meevoeren.
Wat sowieso helpt tegen hittestress is groen in de stad. En dan vooral robuust groen met veel volume. Bomen planten is dan ook dé manier om de nadelige gevolgen van de klimaatverandering zo veel mogelijk tegen te gaan. Deze bomen geven de broodnodige schaduw, maar belangrijker nog: ze bieden verkoeling. Ze verdampen namelijk het water en voeren daarmee de hitte af. En dankzij hun diepe wortels kunnen bomen langer doorgaan met het verdampen van grondwater dan gras.
Ook water in vijvers en kanalen biedt verkoeling overdag. Het nadeel van water is echter dat het ’s avonds juist de warmte vasthoudt, waardoor het netto-effect niet zo groot is. Bovendien zorgt water in de stad voor een hogere luchtvochtigheid, met een hogere gevoelstemperatuur als gevolg.
Tot slot kunnen gemeenten ook voor meer koelte in de stad zorgen door gebruik te maken van schaduwdoeken en groene gevels en daken. Een groen dak wordt namelijk veel minder heet dan een zwart dak en houdt minder warmte vast.
Steeds meer hittegolven door dubbele straalstroom
Hittegolven komen wereldwijd steeds vaker voor en duren langer. In Europa is het aantal hittegolven zelfs drie tot vier keer sneller toegenomen dan in andere gebieden op het noordelijk halfrond, zoals de VS en Canada. Dit heeft volgens recent onderzoek alles te maken met de straalstromen boven Eurazië, grote luchtstromen op 5 tot 10 kilometer hoogte. Periodes waarin de straalstroom zich in tweeën splitst en zo een dubbele straalstroom vormt, worden langer. Dit zorgt voor meer en heftigere hittegolven in West-Europa.