Modulair bouwen kan het woningtekort in Nederland deels oplossen. Deze vorm van bouwen die grotendeels in de fabriek plaatsvindt, wordt nu nog maar mondjesmaat toegepast. De arbeidsproductiviteit in de bouw is op dit moment laag door weinig automatisering en standaardisering. Door modulaire bouw kan het aantal nieuwe woningen stijgen met 40 procent tot 81.500 woningen per jaar ten opzichte van de gemiddelde 58.200 die in de afgelopen vier jaar werden gebouwd. Dit is te lezen in de ABN AMRO analyse: Modulair bouwen.
Modulair bouwen is niets nieuws
Modulair bouwen hebben we toen we jong waren allemaal wel gedaan. Wie maakte toen niet met legostenen zijn droomhuis? Bij modulair bouwen waar we het in deze publicatie over hebben, zijn het geen stenen van een paar centimeter waarmee je een woning bouwt, maar bouw je woningen en andere gebouwen met modules zo groot als een zeecontainer. Bij deze bouwmethode worden de modules, die samen het gebouw vormen, in de fabriek gemaakt. Na de fabricage van de modules, worden deze naar bouwplaats vervoerd en daar op hun plaats gehesen. Hierdoor verandert de bouwplaats in een montageplaats waar alleen nog het koppelen van leiding- en elektrawerk moet gebeuren. Het gebouw is daarna in principe klaar om bewoond te worden. Soms worden de modules zelfs gemeubileerd op hun plek gezet.
Modulair bouwen is geschikt voor veel soorten gebouwen. Doorgaans worden kleine vakantiewoningen in één keer neergezet. Bij Sloterdijk zijn twee woontorens modulair opgebouwd en hotelketen Marriott bouwt een nieuw hotel van 26 verdiepingen in New York met vooraf gemeubileerde modules. Op de plek in Amsterdam waar vroeger de schepen naar het toen geheten Nederlands-Indië vertrokken, staat nu hotel Jakarta waarvan de hotelkamers modulair in de fabriek zijn gebouwd. De kamers zijn vervolgens een voor een in de constructie zijn geplaatst, met badkamer en al.
Hoewel het concept modulair bouwen op zichzelf niet nieuw is, maken nieuwe technieken en materialen een hogere kwaliteit en grotere variëteit mogelijk. Door meer nauwkeurige machines kunnen modules binnen marges van millimeters worden gefabriceerd. Dit in tegenstelling tot conventionele bouw, waar in marges van centimeters wordt gewerkt. Doordat de foutmarges kleiner zijn, kunnen de modules bijvoorbeeld beter worden geïsoleerd. Met bestaande Bouw Informatie Modellen (BIM) kan de bouw vooraf nauwkeuriger worden gepland. Dit is zeer belangrijk voor modulaire bouw, want aanpassingen tijdens de bouw zijn vrijwel onmogelijk. De combinatie van betere techniek en meer nauwkeurige planning heeft de kwaliteit van modulaire gebouwen aanzienlijk verhoogd.
Hogere productiviteit met modulair bouwen
Bouwen met modules levert voor de bouw een belangrijke productiviteitswinst op. In een recent rapport over modulaire bouw geeft adviesbureau McKinsey aan dat bij modulaire bouw 80 procent van de arbeid kan worden verplaatst van de bouwplaats naar de fabriekshal. De overgebleven 20 procent van de arbeid is op de bouwplaats nodig om de modules om hun plek te krijgen. Het deel van de bouw dat in de fabriekshal plaatsvindt, is zonder veel te automatiseren of te mechaniseren twee keer zo productief dan de bouw op een conventionele bouwplaats. Per saldo levert modulair bouwen dus een totale productiviteitswinst op van 80 procent.
Dat de productiviteit bij het maken van de modules zoveel hoger ligt, komt doordat werken in een hal niet gevoelig is voor weersomstandigheden en materiaalleveringen beter kunnen worden gepland. Hierdoor ligt het werk minder vaak stil. Daarnaast verhoogt modulair bouwen de productiviteit doordat de handelingen gestandaardiseerd zijn en deze dus steeds worden herhaald. Tot slot heeft de verplaatsing van de bouwplaats naar de fabriekshal het voordeel dat in de toekomst eenvoudiger kan worden gemechaniseerd en geautomatiseerd. Daardoor kan de productiviteit nog verder stijgen.
Productiviteitsgroei in de bouw veel lager dan in andere sectoren
De arbeidsproductiviteit in de bouw is relatief laag in vergelijking met andere sectoren. In het tweede kwartaal van 2019 werd in Nederland per gewerkt uur 51 euro aan waarde toegevoegd, terwijl dit in de bouw slechts 42 euro per gewerkt uur is. De belangrijkste oorzaak is dat in de bouw nog weinig geautomatiseerd is. Sinds de opleving van de bouwsector in 2014 laat de productiviteit wel een sterke stijging zien door een toename van het aantal bouwprojecten. Het aantal arbeidsplaatsen is in deze periode slechts licht gegroeid, wat erop wijst dat medewerkers efficiënter worden ingezet.
De productiviteit is echter nog steeds veel lager dan in andere sectoren. Het zal moeilijker worden om de bouwproductie op te voeren door middel van het aantrekken van nog meer nieuw personeel. Het aantal vacatures in de bouw staat namelijk op recordhoogte en deze vacatures zijn maar lastig te vervullen. Bovendien vergrijst het bouwpersoneel de komende jaren steeds verder en gaan veel mensen met pensioen. Hierdoor kan het aantal werkzame personen in de bouw op de langere termijn zelfs dalen. De bouwproductie vergroten zal dus moeilijk worden. Er zit een limiet aan het efficiënter inzetten van personeel en het is zeer lastig om het aantal medewerkers te vergroten.
Om de productie op te kunnen blijven voeren, moet de bouwsector daarom naar andere oplossingen zoeken. En het verhogen van de productie is noodzakelijk, want de bouw staat voor twee grote uitdagingen. De eerste is het oplossen van het woningtekort in Nederland. De tweede uitdaging ligt in het verduurzamen van alle kantoorruimtes van Nederland naar minimaal milieulabel C in 2023.
Woningtekort krimpt door modulaire bouw
Het woningtekort, het tekort aan bouwvakkers en de achterblijvende productiviteitsgroei maken een radicale oplossing noodzakelijk. Modulair bouwen is een logische oplossing om het woningtekort terug te dringen. Bij modulair bouwen zijn de handelingen gestandaardiseerd en kunnen deze steeds worden herhaald. Bovendien kan 80 procent van de arbeid worden verplaatst van de bouwplaats naar de fabriekshal, waar vervolgens de productiviteit kan worden verdubbeld. Zo is het werk in een hal niet gevoelig voor weersomstandigheden, kunnen leveringen beter worden gepland en ligt werk minder vaak stil. Om in kaart te brengen hoeveel woningen met modulaire bouw kunnen worden gebouwd, is gekeken naar het gemiddelde aantal woningen dat tussen 2015 en 2018 is gebouwd: 58.200 woningen. Wanneer een aandeel van 50 procent modulaire bouw zou worden gerealiseerd, dan stijgt het aantal nieuwe woningen naar 81.500 woningen per jaar.
Als de groei van het aandeel modulair bouw nu begint en jaarlijks in gelijke stappen naar 50 procent oploopt, kunnen tot 2030 maar liefst 146.000 extra woningen worden gebouwd. Het woningtekort zou dan kunnen krimpen tot 60.000 woningen in plaats van de 206.000 die nu wordt voorspeld.
Bij een aandeel van 50 procent modulaire bouw stijgt de arbeidsproductiviteit naar 49 euro per gewerkt uur in 2030, een toename van 40 procent ten opzichte van het gemiddelde van de periode 2015-2018. Hierbij is er van uitgegaan dat de arbeidsproductiviteit van de bouw als geheel en in de woningbouw gelijk is. Bij een veronderstelde geleidelijke groeipad ligt de arbeidsproductiviteit in 2030 dan nog steeds ruim onder het huidige niveau van 65 euro per uur in de sector Industrie. De voorspelde groei is dus in dat opzicht geen onhaalbare kaart.
Modulair bouwen draagt bij aan circulair bouwen en lagere stikstofuitstoot
De bouw kan profiteren van een hogere productiviteit door modulair bouwen te ontwikkelen. Modulair bouwen maakt het bovendien mogelijk om aan de woningbouwdoelen te voldoen, doordat structureel meer woningen kunnen worden opgeleverd. Ook biedt het veel kansen voor circulair en duurzaam bouwen, omdat modules opnieuw kunnen worden ingezet in een ander gebouw als ze niet meer nodig zijn. Tegelijkertijd zorgt modulaire bouw ook voor een veel lagere stikstofuitstoot, doordat minder op de bouwplaats wordt vervaardigd en minder transportbewegingen nodig zijn. De overstap naar modulaire bouw vergt een flinke financiële investering en zal ingrijpende cultuur- en organisatorische veranderingen met zich mee brengen.