Patiënt wordt met E-health actiënt

Het zorglandschap in Nederland staat voor een ingrijpende verandering. Door de vergrijzing van de bevolking en een steeds ongezondere levensstijl verandert de zorgvraag. Daarnaast zorgen ontwikkelingen op technisch vlak, zoals de opkomst van E-health, voor een ander zorglandschap.

De patiënt neemt de regie meer en meer in eigen hand en dat heeft grote gevolgen voor het zorgvastgoed. Wiegrinck Architecten en Arbol hebben zich verdiept in de laatste trends en ontwikkelingen in de zorg en ont­wikkelden zo een eigen visie.

Veranderingen in de vraag en het aanbod van zorg, alsook de ontwikkeling in E-health zal tot een totale wijziging van het zorglandschap leiden. Zorg verschuift naar een lager niveau in de keten. Op oudere leeftijd thuis blijven wonen wordt de norm. Ondersteund door een online community neemt de patiënt als ‘actiënt’ de regie over de eigen gezondheid. Hierdoor liggen een betere gezondheid en betere zorg tegen lagere kosten binnen bereik. Dit alles heeft grote gevolgen voor het zorgvastgoed.

Ontwikkeling van de zorgvraag
Een andere trend is de zorgvraag als gevolg van een ongezonde leefstijl. Onze welvaart brengt helaas slechte gewoontes met zich mee: slecht eten, aanzienlijk gebruik van genotsmiddelen, veel stress en weinig bewegen. Funest voor de gezondheid. Preventie is mogelijk door een verandering van levens­stijl te bevorderen en daarmee de vraag naar gezondheidszorg te verminderen.

Maar ook door de ontwikkeling van technologie kan op de veranderende zorgvraag worden ingespeeld. Gezien de grotere aandacht voor een gezonde leefstijl is de verwachting dat ook de gezonde leefomgeving meer en meer centraal komt te staan. Het gaat daarbij vooral om gezonde gebouwen waarin wordt geleefd, geleerd en gewerkt. Elders in dit nummer wordt hier in verschillende bijdragen over geschreven.

Ontwikkeling van het zorgaanbod
Het overheidsbeleid van het huidige kabinet is gericht op een beperking van het aanbod. Een belangrijke stap is de zorg naar een lager niveau in de keten te brengen. Het doel is mensen langer thuis te laten wonen en alleen personen met een zware zorgbehoefte centraal in verzorgings- of verplegingshuizen op te nemen. Verschillende vormen van (thuis)wonen met zorgverlening op maat maken nu een groei door en zullen naar verwachting verder toenemen.

Een andere belangrijke stap is meer eigen verantwoordelijkheid voor de patiënt en zijn omgeving, ook wel aangeduid met de participatiesamenleving. Door meer verantwoord­lijkheid van de burger te verwachten, komen er nieuwe oplossingen, zoals tijdelijke (zorg)woningen voor ouderen in de tuin bij de kinde­ren. Ook krijgen zorgverzekeraars een grotere rol. Zij moeten met oplossingen komen om de zorg beter én goedkoper te maken, zodat de zorg betaalbaar blijft. Zorgvoorzieningen moeten daarbij meer gaan concurreren. Door concentratie van bepaalde behandelingen op één locatie ontstaan ‘centres of excellence’ waar efficiëntere en ook betere zorg geleverd kan worden, gebaseerd op concentratie van kennis en ontwikkeling van routine.

Technologie maakt grote sprong voorwaarts
De technologische spurt van de afgelopen jaren heeft zijn weerklank in de zorg. De medische technologie ontwikkelt een eigen dynamiek waardoor efficiëntere zorg en betere diagnostiek binnen handbereik komt. De apparaten kunnen meer, worden kleiner, zijn goedkoper en vooral mobieler. Nieuwe ontwikkelingen als nanotechnologie, 3D printing, robottechnologie, virtual reality, maar vooral communicatietechnologie hebben grote gevolgen voor de zorgsector.

Hiërarchie in de zorg verdwijnt
De verwachting is een grote sprong voorwaarts in de vorm van een permanente gezondheidsmonitoring van ieder individu. Kleine mobiele apparaten verzorgen de monitoring en staan in verbinding met een intel­ligent digitaal netwerk. Als deelnemer aan deze ‘online community’ zal de patiënt zich emanciperen tot ‘actiënt’, iemand die verantwoordelijkheid neemt en daar naar handelt.

Het netwerk waarschuwt de actiënt wanneer er iets schort aan de gezondheid en adviseert tot aanpassing van de leefstijl of verwijst meteen door naar het juiste behandelcentrum. De hiërarchie in de zorg verdwijnt en maakt plaats voor een netwerk waar actiënten direct communiceren met de relevante zorgverleners. De schotten tussen de eerste, tweede en derde lijn zullen verdwijnen. De online commu­nity verwijst en adviseert immers dwars door alle bestaande structuren heen.

De ontwikkeling en toepassing van de technologie heeft een volledig autonome ontwik­keling en dynamiek, los van welk stelsel dan ook. Het is wachten op de eerste initiatieven. De investering zal ruimschoots worden terugverdiend doordat deze bijdraagt aan een betere gezondheid van ieder individu en van de samenleving als geheel. Op termijn zal het leiden tot een lagere zorgvraag én een ander zorglandschap.

Het nieuwe zorglandschap
De combinatie van 24/7 persoonlijke gezondheidsmonitoring met een online community zal leiden tot een complete herinrichting van het zorglandschap. Preventie staat centraal en ziektes worden in een vroeg stadium gesignaleerd. Diagnostiek vindt vooral plaats in eigen huis. De huisarts wordt sociaal-medisch consulent en voert eenvoudige behandelingen uit. De traditionele polikliniek verdwijnt. Verwijzing naar het juiste behandelcentrum vindt immers plaats vanuit huis. Door directe online connectiviteit van artsen met actiënten én door goedkope, mobiele medisch appa­ratuur is de concentratie van artsen en specialisten rondom een zorginstelling minder noodzakelijk. Die zal deels verdwijnen. Voor ingewikkelde diagnostiek kan je naar een hoogwaardig expertisecentrum, met specialisten die georganiseerd zijn rondom een aantal ziektebeelden.

Het ziekenhuis zoals we dat nu kennen zal uiteenvallen; wat overblijft is een compact interventiecentrum voor complexe behandeling, met een beperkt aantal bedden voor intensieve zorg. Herstel en revalidatie vindt niet meer plaats in het ziekenhuis maar in zorghotels en wat verder in de toekomst gewoon thuis.

Technologie zal langer thuis wonen alleen maar verder faciliteren. Het digitale zorgnet­werk zal zich verder ontwikkelen. Steeds meer (chronische) ziektebeelden zullen in de thuis­omgeving behandeld kunnen worden en een verhuizing naar verzorgings- of verpleeghuis uitstellen of zelfs kunnen voorkomen.

Gevolgen voor de zorgvastgoedmarkt
Voor het vastgoed heeft dit alles ook aanzienlijke gevolgen. De huidige gebouwen zullen voor een deel overbodig of ongeschikt blijken te zijn. Nieuwe gebouwen hoeven minder specifiek te zijn, omdat de nieuwe technologie de zorg in staat stelt om onafhankelijker van gebouwtechniek te functioneren. Ook de spreiding van de zorggebouwen zal anders worden. Expertise- en behandelcentra kunnen bijvoorbeeld ondergebracht worden in bestaande (leegstaande) gebouwen nabij de woonbuurten van hun klanten.

De woningmarkt zal zich verder ontwikkelen om zorg thuis nog beter te accommoderen. De eerste nieuwe woonconcepten dienen zich al aan. De woningmarkt en delen van de zorgvastgoedmarkt versmelten. Ook verzorgings- en verpleeghuizen voor de zwaardere zorg zullen de wijk intrekken. De huiselijke omgeving wordt door de ontwikkeling van de technologie de norm voor de zorg.